إسم الكتاب : شرح فصوص الحكم ( عدد الصفحات : 481)

يقول أبو يزيد في هذا المقام لو أن العرش و ما حواه مائة ألف ألف مرة في زاوية من زوايا قلب العارف م العارف ما أحس بها [17] .
يعنى : بايزيد - قدّس الله سرّه - در مقام [ 108 - ر ] قلبى از سعت دل خود چنين خبر داد كه اگر عرش و آن چه در اوست صد هزار هزار بار در گوشهء دل عارف آيد احساس آن نكند .
و هذا وسع أبى يزيد في عالم الأجسام .
يعنى : اين گنجائى دل ابو يزيد است در عالم أجسام ، نه آن كه اين كلام بيان سعت مرتبهء قلب باشد در غايت كمال . و لهذا شيخ - قدّس الله سرّه - مىگويد : بل أقول لو أن ما لا يتناهى وجوده يقدّر انتهاء وجوده مع العين الموجدة له في زاوية من زوايا قلب العارف ما أحس بذلك في علمه .
يعنى : من مىگويم كه اگر آن چه متناهى نيست وجود او از عالم أرواح با همهء أجسام تقدير كرده شود انتهاى وجود او با عين موجده اش - يعنى با جوهرى كه سرمايه وجود سماوات و ارض است - در زاويه اى از زواياى دل عارف آيد در علم خود احساس آن نكند از براى آن كه حق - سبحانه و تعالى - تجلَّى كرده است مر اين دل را به اسم واسع و عليم محيط به كلّ شيء ، لا جرم احاطه جميع ممكنات تواند كردن . بيت :
< شعر > آن چنان گنج كه در عرش نگنجيد حسين ديده بگشاى كه در كنج سويدا بينى < / شعر > اما عدم احساس دل بدانچه در اوست از جهت اشتغال است به مبدع اين أشياء ، بل از براى فناى اين أشياء در حق و اضمحلال و تلاشى اين همه در وجود مطلق نزد نظر دل اين عارف .
و اين عدم احساس نه از براى فناى قلب است از آن كه تجلَّى به وحدت و قهر است كه موجب فنا است . و اين قلب موجب مجلاى اسم واسع و عليم نه واحد قهار است و معلوم است كه دل را با اين گنجائى بعد از فناى اوست در حق و بقاى او بار ديگر به وجود مطلق . پس ديگر باره محل طريان فنا نباشد .
فإنه قد ثبت أن القلب وسع الحق و مع ذلك ما اتصف بالري فلو امتلا ارتوى .
بر طريق اقامت دليل مىگويد كه به حكم « لا يسعني ارضى و لا سمائى و لكن يسعني قلب عبدى التقىّ النقىّ الوادع » ثابت شد كه دل گنجاى حق است . و

[17] پا : به .

279