< شعر > ما شديم آينهء جمال ترا و انكه در ما جمال ديد آسود نى چه جاى دويى موهوم است بود آن تو است و ما نابود در جلابيب صورت و معنى نيست غير از تو شاهد و مشهود مىكنى جلوه هاى حسن و جمال در لباس وجود هر موجود گويد آن عارفى كه همچو حسين به جمال تو چشم او بگشود كه جهان صورت است و معنى يار ليس في الدار غيره ديّار < / شعر > و به اعتبار دوم در وجود غير از اعيان هيچ نيست ، و وجود حق كه مرآت اعيان است در غيب است ، و متجلَّى و ظاهر نيست مگر از وراى تتق غيب و سرادقات جمال و جلال . و اين بيان حال كسى است كه شهود خلق بر وى غالب است . بيت :
< شعر > اندر نظر كمل ارباب فهوم خالق مشهود است و خلايق موهوم و اندر نظر طايفهء محجوبان خلق است كه ظاهر است و خالق مكتوم < / شعر > اما محقق هميشه مشاهدهء هر دو مرآت مىكند اعنى مرآت اعيان و مرآت حق ، و مشاهده صورى كه در هر دو مرآت است بى انفكاك و امتياز . شعر :
< شعر > ما از حق و حق نيز از ما نيست جدا بنگر همه در خدا و در جمله خدا بل هر چه ببينى همه خلق است نه حق لا بل همه حق نه خلق بيند بينا < / شعر > لا جرم نهايت كار آنست كه محبوب آينهء محب گردد ، و محب آينهء محبوب ، و الباقي للعراقى .
شيخ قدّس الله سرّه - از آن روى كه بحرى است مواج متلاطم الأمواج ، درر حقايق رمانى و لآلى [ 79 - پ ] دقايق معانى اخراج مىكند بر هر يكى از اين طوايف ثلاث در هر حينى از احيان ، و مبادرت مىنمايد به اعطاى حق آن ، و به حقيقت ، بيت :
< شعر > عارفانى كه سرّ حق گويند خوشه چينان خرمن اويند < / شعر > و العين واحدة من المجموع في المجموع .
يعنى : حال اين است كه حقيقتى كه صور بر وى متبدّل مىشود ، واحدهء ممتازه است از جميع موجودات بحسب ذات از براى اطلاق آن و تقييد غيرش . و ظاهره است به ذات خود در صور جميع موجودات بحسب اسماء و صفات . بر اين تقدير « من » از براى تعديه باشد .
و اگر گوييم : حال آنست كه عين قابله مر صور متعدده را واحدة ثابته است در

216