< شعر > اى اولياى حق را از حق جدا شمرده گر ظنّ نيك دارى بر اوليا چه باشد شرح مىخواهد بيان اين سخن ليك مىترسم ز افهام كهن < / شعر > و مهيمن در جلال الهى و مكمل موصل به حضرت پادشاهى در اين معنى اشتراك دارند ، امّا كمّل مكمّلين را ثانيا رجوع به خلق هست ، و مهيّمين را رجوع نيست .
و محل اخراج را به سيف طبيعت يعنى به ساحلش قيد كرد تا معلوم شود كه كاملان مكمّل كه از حق به سوى خلق رجوع كنند اگر چه به سوى طبيعت آيند امّا ظاهر به انوار حق باشند نه با نار طبيعت . پس گوئيا كه ايشان از طبيعت دوراند و از افعال طبيعى نفور ، بلكه گريزانند از او به مراحل ، امّا به امر حق واقفاند در ساحل .
و ان كان الكل لله و باللَّه بل هو الله .
يعنى : اگر چه همه بندهء الله است و قايم به الله ، خواه طبيعت باش گو ، و خواه اهل طبيعت ، از اين روى كه كلاند مظهر اسم جامعاند كه آن « الله » است ، و ليكن درجات مقامات و مراتب اهل آن متفاوت است . چون درجات اسماء الهيه در حيطه و غير آن .
و قيد حيثيت كليّه از آن جهت كرده شد كه ذات با جميع صفات [ 72 - ر ] ظاهر نمىشود مگر در كل ، نه در هر يكى از مظاهر .
و قطب حقيقى از اين جهت كه مظهر اسم اعظم الهى است ، مظهر ذات است با جميع اسماء و صفاتش ، و غير او چنين نيست .
و ببايد دانست كه بعد از وصول به جناب حق به واسطهء فناى ذوات خويش باقى مىگردند به بقاى حق ، و حاصل مىشود ايشان را وجود حقّانى از پادشاه مطلق .
و چون از جناب حق از براى تكميل ناقصان رجوع به خلق كنند مشاهدهء حق در هر مرتبه هم به حق كنند نه با نفس خويش ، تا غايتى كه كمال يابد [54] سير ايشان در امّهات مظاهر الهى ، و همه اسرار وجود را در هر مرتبه اى از مراتب عالم غيب و شهادت دريابند .
پس تنزيل مىكند هر يكى را در مرتبه اى از مراتب كمّل . پس بعضى غوث و قطب سازد ، و بعضى در مقام امامين باشد كه اين دو در يمين و يسار قطب به منزلهء دو

[54] قا : يابند .

198