- سبحانه و تعالى - ملك ملك خود باشد .
و شيخ - قدّس الله سرّه - در اصطلاحاتش ذكر كرده است كه : ملك ملك حق تعالى است در حال مجازات عبد ، بر آن چه فرمان حق را به جاى آورده باشد .
پس معنى آنست كه حق جزاى بنده خود است در مجازات فرمان بردارى او .
و ببايد دانست كه جزاى اعمال صادره از عباد بحسب نيّات و اندازهء امنيّات ايشان است . پس هر كه عمل او از براى جنت باشد ، جزاء به جنت داده شود ، و هر كه عملش خاص از براى خداى باشد نه از براى رغبت در جنت نعيم و نه از روى رهبت از نار جحيم ، جزاى او حق باشد . چنان كه در حديث قدسي آمده است كه : « من احبّنى قتلته ، و من قتلته فعلىّ ديته ، و من علىّ ديته فأنا ديته » . يعنى : هر كه مرا دوست دارد ، او را بكشم ، و هر كه را بكشم ديت او بر من باشد ، و هر كه ديتش بر من بود ، ديت او من باشم . آه آه عاشق آشفته حال از لذّت اين مقام همى گويد :
< شعر > چه حذر كنم ز مردن چو تويى كشندهء من ز هلاك خود چه ترسم چو هلا هلم تو دادى < / شعر > ديت عاشق همين بس است كه ستانندهء جانش تويى .
< شعر > جان و جهان فدايت اى آن كه به ز جانى خوبست جان سپردن چون جان تو مىستانى مردن به داغ و دردت عيش است بى نهايت گشتن قتيل عشقت عمريست جاودانى < / شعر > به تخصيص كه هم كشندهء عشاق تو باشى ، و هم ديت كشتگان مشتاق تو [ 66 - پ ] باشى . بيت :
< شعر > شيوه و ناز حسن اگر اينست ميرد از عشق هر كه را جان است ديت كشتگان چو دوست بود كشته گشتن ز عشق آسان است < / شعر > ابو يزيد بسطامى - قدس الله سرّه - هنگام در كشيدن جام ما لا مال تجلَّيات از سرمستى به طريق مناجات مىگويد : « الهى ملكى اعظم من ملكك لكونك لي و انا لك فانا ملكك و أنت ملكى و أنت العظيم الأعظم و ملكى أنت فأنت اعظم من ملكك و هو أنا » . مگر مىگويد ، بيت :
< شعر > چون جان من از عشق تو خرم باشد كى ملتفت ملكت عالم باشد من ملك توأم چون تو مرا ملك شدى پس ملك من از ملك تو اعظم باشد < / شعر > قول شيخ - قدّس سرّه - كه فرمود : « كما قال الترمذي » ، اشارت است به سؤال كامل مكمل خواجه محمد بن على الحكيم الترمذي كه گفت : « مالك الملك » . و اين از جمله اسئله اى است كه ترمذى - قدّس الله سرّه و روحه و أوصل إلينا

186