باطن نقمت يا به عكس اين . كما قال امير المؤمنين - كرّم الله وجهه - : « سبحان من اتسعت رحمته لأوليائه في شدّة نقمته و اشتدت نقمته لاعدائه في سعة رحمته » . اوّل چون رزق لذيذ حلال طيب در دنيا و علوم و معارف نافعه در آخرت . و دوم چون اشيائى كه ملايم طبيعت باشد چون اكل حرام و شرب خمر و ساير فسوق و موافقت نفس كه سبب دورى است از حق . و سيم چون شرب دوايى كه طبيعت از او متنفر شود و ليكن بعد از خوردن راحت و صحت آرد . و قسم اوّل عطاى رحمانى است بحسب ظهور رحمت محضه از او ، و اين از آن حيثيت باشد كه « رحمن » مقابل اسم « منتقم » است ، نه از آن روى كه اسم ذات است با جميع صفات .
و قسم دوم و سيوم عطاى الهى است به اعتبار جامعيت او صفات را ، نه به اعتبار ذات . و عطاى الهى جز بر دست سادنى از سدنهء اسماء و صفات و اصل نشود ، چه تعيين عطا اقتضا مىكند انتساب را به اسم معيّن . و مشاهده و ادراك رحمت را در قسم ثالث ديده اى بايد به لمعات تجليّات پادشاهى روشن ، و دلى بايد به نسمات نفحات الهى گلشن تا بيند كه بلا عطاست ، پس از عطا ناليدن خطاست . آرى در هر بلايى ولايى و در هر جفايى وفايى و در هر جمالى جلالي است . بيت :
< شعر > مجوى شادى چون در غم است ميل نگار كه در دو پنجهء شيرى تو اى عزيز شكار اگر چه دلبر ريزد گلابه بر سر تو قبول كن تو مر آن را به جاى مشك تتار درون تو چو يكى دشمن است پنهانى بجز جفا نبود هيچ دفع آن سگسار كسى كه بر نمدى چوب زد نه بر نمد است ولى غرض همه آن تا برون شود ز غبار غبارهاست درون تو از حجاب منى همى برون نشود آن غبار از يك بار [ 46 - ر ] به هر جفا و به هر زخم اندك اندك آن رود ز ديدهء دل گه به خواب و گه بيدار اگر به خواب گريزى به خواب در بينى جفاى يار و سخطهاى آن نكو كردار تراش چوب نه بهر هلاكت چوب است كه بنده را بنمايد صفاتش آخر كار < / شعر > فتارة يعطى الله العبد على يدي الرّحمن فيخلص العطاء من الشوب الذي لا يلائم الطبع في الوقت أو لا ينيل الغرض و ما أشبه ذلك .
پس حق تعالى بنده را گاه بر دست « رحمن » عطا بخشد . پس عطا خالص باشد از آن چه ملايم طبع او نباشد در حال وصول ، اگر چه در مآل بعضى خالص نباشد از تضمن نقمت در [43] دنيا يا در آخرت . و نيز خالص باشد از منع نيل غرض و آن چه

[43] قا : و + در .

141