< شعر > عقل را معزول كرديم و هوى را حد زديم كين جلالت لايق اين عقل و اين اخلاق نيست < / شعر > پس بعضى را نظر بر جامعيت وجود مطلق و سريان او در جميع مظاهر حق افتاده است ، و در مراياى اسرار و مجالى ضماير چنين مشاهده كرده‌اند كه قيام هر موجود از موجودات عالم غيب و شهود ، به عين وجود و افاضهء جود اوست ، و او در مقرّ عزّت و كمال ، و حيّز عظمت و جلال ، كه مرتبهء هويّت و حضرت انيّت اوست يعنى از حيثيّت اويى او از اضافت خارجى و ذهنى مبرّاست ، و از اتّصاف به اطلاق و تقييد معرّا ، و بالاتر از آن كه به كليّت و جزئيّت معروف باشد تا به خصوص و عموم موصوف شود . نه واحد است به وحدت زايد بر ذات ، و نه كثير . و كثرت موجودات نه قادح وحدت ذات اوست و نه موجب تكثير . و ايشان قول حق تعالى را كه « رَفِيعُ الدَّرَجاتِ ذُو الْعَرْشِ » [27] است حمل بر حقيقت وجود كرده‌اند ، و كلام رسول را عليه السّلام كه گفت : « ما عرفناك حقّ معرفتك » در مخاطبهء او آورده‌اند و گفته‌اند كه : او قيّومى است كه در جميع مراتب سير ثابت بالذّات است و مثبت غير . تحقّق هر چه در خارج به علم هستى معلوم است و قيام آن چه به سمت امكان و حدوث موسوم است از اوست و بدوست بلكه در حقيقت « همه هيچند هيچ ، اوست كه اوست » متجلَّى در مراتب خود و ظاهر به صور و حقايق آن ، و مسمّى در علم و عين به ماهيّت و اعيان . بيت :
< شعر > يك عين متفق كه جز او ذرّه اى نبود چون گشت ظاهر اين همه اغيار آمده < / شعر > و همانا امثال اين أبيات را نيز حمل بر ذات او مىكنند .
< شعر > ظلال صور چون شود سوخته كه ماند جز او رخ بر افروخته برون رودمى از قيود وجود طلب كن بر اوج سعادت صعود تو بى تو شو آن گاه خود را شناس كه اينست مر معرفت را اساس اگر زين اساست ببايد نشان برو نكتهء « من عرف » را بخوان برون از تو آ تو چه زيبا تويى كه هرگز نمىگنجد آن جا دويى ز خود تا نيايى بكلَّى بدر نيابى ز سرّ وجودت خبر < / شعر > لا جرم اين طايفه اوّل و آخر و ظاهر و باطن او را دانسته‌اند و حىّ دانا و قدير توانا و مريد و قدير و سميع و بصير و ساير اسماء الهى و نعوت حضرت پادشاهى بر او اطلاق كردن توانسته .

[27] س 40 ى 15 .

12