متناهيه بر آن عين ثابته بنده را اطلاع دهد تا مشاهدهء اين عين كند و مطلع شود بر [24] جميع لوازم و احوال ملحقه او على التمام در هر مرتبه و مقام .
و اگر عين اين عبد مظهر اسم جامع الهى باشد چون عين رسول ما - صلَّى الله عليه و سلَّم - اطلاع او بر عين خويش عين اطلاع باشد بر جميع اعيان ، چه عين او محيط اعيان است چون احاطهء آن اسم كه اين عين مظهر اوست مر جميع اسماء را .
و اگر قريب باشد به آن عين در احاطه ، اطلاع او بر اعيان بحسب آن تواند بود .
و اگر او را اصلا احاطه نباشد ، جز بر عين خويش مطَّلع نشود .
و هو أعلى : فإنّه يكون في علمه بنفسه بمنزلة علم الله به لأن الأخذ من معدن واحد ، ) * و صاحب كشف بر علم خويش از آن قسم ديگر اعلاست ، چه علم او به نفس خود به منزلهء علم حق است به دو ، از آن كه أخذ اين هر دو علم از يك معدن است كه آن عين ثابته عبد است .
و فرق در ميان علمين آنست كه علم حق بدان عين لذاته است نه به واسطهء امرى ديگر . و علم عبد به عين خويش و احوالش به وساطت عنايت الهى . چنانچه مىگويد : إلا أنه من جهة العبد عناية من الله سبقت له من جملة [ 35 - ر ] أحوال عينه يعرفها صاحب هذا الكشف إذا أطلعه الله على ذلك ، اى على أحوال عينه ، ) * يعنى : اين قدر هست كه مشاهده عبد بطريق مكاشفه عين خويش را با جميع احوالش كما هي عنايتى است از سوابق الهى . و عين اين عنايت نيز از جمله احوال عين ثابته است . و صاحب اين كشف نيز چون به عنايت حق مطلع شود بر احوال عين ثابته خويش ، در مىيابد كه اين عنايت هم از جملهء مقتضيات احوال عين ثابته اوست ، لا جرم مىگويد ، بيت :
< شعر > كان قندم ، نيستان شكرم هم زمن مىرويد و من مىخورم < / شعر > امّا بدان كه عنايت حق و فيض پادشاه مطلق از وجهى منقسم مىشود به دو قسم :
قسمى آنست كه عين ثابته به استعداد جود اقتضاى آن مىكند ، و اين عنايت كه بحسب فيض مقدّس است ، تابع است مر عين ثابته را .

[24] قا : و + بر .

118