< شعر > فمن يغفل عن هذا يجد في نفسه غمه و ما يعرف ما قلنا سوى عبد له همه < / شعر > پس آن كه غافل باشد از مقام وحدت ، باقى ماند در حجاب و ظلمت كثرت ، چه وحدت منبع نور است و كثرت معدن ظلمت . و اين معنى را نمىشناسد مگر آن كه همت او قوى باشد كه قانع نشود به ظواهر علوم ، و وقوف نكند از علم نزد مبلغ علماى رسوم ، بلكه قادر باشد بر خرق حجب حاصله از كثرت صور تا و اصل [ 176 - پ ] شود بدانچه فكرت را مجال وصول به ساحت كبرياى اوست و گويد ، بيت :
< شعر > او هست نهان و آشكار است جهان بل عكس بود شهود اهل عرفان بل اوست همه ، چه آشكارا چه نهان گر اهل حقى غير يكى هيچ مدان < / شعر > « إِنَّ في ذلِكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَه قَلْبٌ » لتقلبه في أنواع الصور و الصفات و لم يقل لمن كان له عقل ، فإن العقل قيد فيحصر الأمر في نعت واحد و الحقيقة تأبى الحصر في نفس الأمر .
بدرستى كه در اين تذكره است آن كس را [ كه ] قلب دارد . و در آيت ديگر مىفرمايد : « إِنَّ في ذلِكَ لَذِكْرى لأُولِي الأَلْبابِ [7] » و « لبّ » نيز قلب است .
پس « ذكرى » را به قلب نسبت كرد ، زيرا كه قلب چون محل تجليات مختلفه است از الوهيت و ربوبيت ، و منقلب است در صور آن تجليات ، لا جرم تذكر مىكند آن چه را پيش از ظهور در اين صورت بشريه و نشأت عنصريه دريافته بود ، و فراموش كرده و نشان گم شدهء خود در مىيابد و مىگويد ، بيت :
< شعر > اين زمان جان دامنم برتافتست بوى پيراهان يوسف يافتست < / شعر > قال عليه السّلام : « الحكمة ضالة المؤمن » ، و نگفت : « لمن كان له عقل » ، چه عقل أعنى قوت نظريه از شأن او ضبط أشياء و تقييد اوست . پس حصر مىكند امر الهى را كه منحصر نيست في نفس الأمر در آن چه ادراك مىكند و حقيقت را به او منع مىكند از اين حصر لازم . بيت :
< شعر > دل شناسد كه چيست جوهر عشق عقل را زهره بصارت نيست < / شعر > فما هو ذكرى لمن كان له عقل و هم أصحاب الاعتقادات الذين يكفر بعضهم ببعض و يلعن بعضهم بعضا .

[7] س 39 ى 21 .

432