تحيّر مرا در تو زيادة ساز ، يعنى : علم مرا در تو بر مزيد كن ، كه هر گاه كه در تو ادراك من زيادة شود ، حيرت من بيشتر گردد از كثرت علم من به وجوه و نسبى كه ذات تراست .
و « محمدى » را به « ياى » نسبت از آن جهت ذكر كرد تا اوليا را كه نايبان اويند شامل باشد . و هم دل محمد را كه ناطق است به قول « ربّ زدني فيك تحيّرا » ، و متبعان [47] خواجه - عليه السّلام - [ 69 - پ ] كه وارثان مقام حيرتاند از لذت اين مقام به نعمت دار السلام نپردازند ، [ و ] گويند ، بيت :
< شعر > اگر بيم است در دوزخ و گر عيش است در جنت من اين و آن نمىدانم كه در روى تو حيرانم < / شعر > * ( كُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيه وَإِذا أَظْلَمَ . عَلَيْهِمْ قامُوا ) * .
وصف حيرت موسوى مىكند كه هر گاه كه وارد شود تجلَّى الهى كه سبب اضائت أرواح و روشنى قواى روحانيهء ايشان است به سلوك در مقامات انس و عروج به عالم قدس اشتغال نمايند ، و هر گاه كه اين تجلَّى نورى انقطاع پذيرد و به تراكم حجب كثرت ظلام استتار سالكان را فرو گيرد از براى ظهور تجلَّى ظلمانى ، در مقام حيرانى توقف نمايند .
و اين تجلَّى ظلمانى - كه سترش خوانند - معدّ استعدادات سالكان است تا بار ديگر قبول تجلَّيات نوريه توانند كرد ، و سالك از حكمت اين ستر خبردار نمىگردد مگر بعد از زوال آن . و حضرت الهى ليل و نهار را آيتين ساخت تا نمودار اين دو تجلَّى باشد . قال الله تعالى : « وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً » [48] .
اوّل كسى كه مقام حيرت از براى امّت خود طلبيد ، نوح بود عليه السّلام ، امّا اين مقام بطريق كمال اين امّت را ميسّر شد . بيت :
< شعر > مستمندان مراد از او خواهند تا عنايات او كه را خواهد < / شعر > فالحائر له الدور و الحركة الدورية حول القطب فلا يبرح منه .
يعنى صاحب حيرت متحرك به حركت دوريّه است ، از آن كه او مشاهده مىكند مطلوب را با هر موجودى كه در دايرهء وجود است . پس حركت مىكند به سوى

[47] پا : او متبعان .
[48] س 17 ى 12 .

193