المهاجرين و الانصار بالسّلاح ، و اجتمع الناس ، فصعد النبيّ المنبر فنعى اليهم نفسه ثم قال : « أذكَّر الله الوالي من بعدي على أمّتي ! ألَّا يرحم على جماعة المسلمين ، فاجلّ كبيرهم ، و رحم ضعيفهم ، و وقّر عالمهم ، و لم يضرّ بهم فيذلَّهم ، و لم يفقرهم فيكفرهم ، و لم يغلق بابه دونهم فيأكل قويّهم ضعيفهم ، و لم يخبزهم في بعوثهم فيقطع نسل أمّتي » . ثم قال : « [ قد ] بلَّغت و نصحت ! فاشهدوا ! » . و قال ابو عبد الله « ع » : هذا آخر كلام تكلَّم به رسول الله « ص » على منبره [1] .
( 1 ) پيامبر « ص » - به روايت امام صادق : حنان بن سدير صيرفى گويد : از امام صادق شنيدم كه گفت : خبر نزديكى وفات پيامبر « ص » به او داده شد ، در صورتى كه صحيح و سالم بود و هيچ دردى نداشت . و اين خبر را جبرئيل به او ابلاغ كرد . پس نداى « نماز جماعت » داد ، و به مهاجران و انصار فرمود كه همه سلاح بردارند ؛ و چون مردمان جمع شدند ، پيامبر بر منبر بالا رفت و خبر مرگ خود را به ايشان داد ، سپس گفت : « خدا را به ياد آن كس مىآورم كه پس از من ، در ميان امت والى و حاكم گردد . مبادا با مسلمانان مهربانى نكند ، بلكه بايد بزرگانشان را محترم شمارد ، و بر ناتوانان رحم آورد ، و عالم ايشان را بزرگ دارد ، و به آنان زيان نرساند تا خوار شوند ، و به فقر گرفتارشان نكند تا كافر گردند ، و در خانهء خود را به روى آنان نبندد تا تواناى ايشان ناتوان را بخورد ؛ و به هنگام لشكر كشى سختى بر آنان روا ندارد ( و همه را در مرزها نگاه ندارد ) ، تا نسل امت قطع گردد » ، سپس گفت : « ابلاغ كردم و خير شما را گفتم ، خود گواه باشيد ! » امام صادق گفت : « اين آخرين سخنى بود كه پيامبر بر روى منبر خود گفت » . 2 - الامام علي « ع » - في العهد الاشتري : و تفقّد أمر الخراج بما يصلح أهله ! فإنّ في صلاحه و صلاحهم صلاحا لمن سواهم ؛ و لا صلاح لمن سواهم الَّا بهم ،

[1] « كافى » 1 / 406 .

735