دست و پنجه نرم كردند ، و كار چنان شد كه ابن خلدون گفته است :
« خونهاى اهل بيت در هر ناحيه ريخته شد » [1] ، و دكتر على سامى النّشار مصرى در بارهء آن چنين نوشته است : « . . و فرزندان فاطمه دست به كار آن شدند تا با خونهاى خود بزرگترين حماسه ها را بنويسند : حسن به زهر از دنيا رفت ، و حسين پسر على و فاطمه با كشته شدنى چشم از جهان پوشيد كه روزگار همانند آن را نديده است .
و آل مروان با شمشير برگردن مسلمانان سوار شدند . . و زيد بن على در حماسهء سخت ديگرى به قتل رسيد . . » [2] . و اين همه براى نگاهدارى اسلام از تحريف و پاسدارى عدل و احسان از فراموشى و بىياورى صورت گرفت .
امامان همچنين به تربيت گروهى از امت و جمعى از هوشمندان و صاحبان فضل و عده اى از انقلابيان و حماسه آفرينان بزرگ پرداختند .
و آن عالمان و آن حماسه آفرينان - با وجود همهء فشارها و تهديدها و زجرها - ميراث دين و حقايق احكام پيامبران را حفظ كردند ، و تعليمات قرآن را در همهء ابعاد توحيدى و سياسى و اجتماعى و اخلاقى و علمى آن از زوال و تحريف محفوظ داشتند .
و چون دوران امامت - پس از گذشت 260 سال از هجرت مقدس نبوى - پايان يافت ، و عصر غيبت وصىّ دوازدهم « ع » فرا رسيد ( كه سبب آن اهمال مردم در حمايت از حق و اهل حق بود ) ، روزگار عالمان آغاز شد . و اين بدان جهت بود كه امامان علوم و تعاليم اسلامى را به ميراث به ايشان سپردند ، و مردمان را بر آن داشتند تا براى دست يافتن به آن علوم و تعليمات و عمل كردن بر وفق آنها به ايشان رجوع كنند . پس آنچه از لطف الهى به مردمان روى زمين ، از جهت پياپى رسيدن رسالتهاى او ، به منظور هدايت و راهنمايى مردم ، صورت گرفته است در سه دوره تجسم پيدا مىكند :
1 - عصر پيامبران .
2 - عصر امامان .
3 - عصر عالمان .

[1] « تاريخ ابن خلدون » 4 / 3 ، چاپ بيروت .
[2] « نشأة الفكر الفلسفىّ في الاسلام » 2 / و - ط ، چاپ مصر ، دار المعارف .

562