( 1 ) پيامبر « ص » : علامت خاشع چهار است : در پنهان و آشكار مراقب خدا بودن ، و نيكويى كردن ، و به روز بازپسين انديشيدن ، و با خدا مناجات كردن . علامتهايى كه پيامبر اكرم براى خاشعان بيان كرده است ، بايد به طريق اولى در علما وجود داشته باشد . شهيد ثانى گفته است : « براى عالم ، پس از عمل كردن به ظواهر شريعت و آنچه فقها به صورت نماز و روزه و دعا و تلاوت قرآن و عبادتهاى ديگر مدون كرده‌اند ، گونه هاى ديگرى تكليف هست كه اگر انجام ندهد تقصير كرده است ، زيرا كه اعمال واجب براو - علاوه بر آنها كه واجب نيست - تنها منحصر به آنها كه ذكر شد نيست ، بلكه بيرون از بابهايى كه فقها مرتب كرده‌اند ، چيزهاى مهمترى است كه شناخت آنها واجبتر ، و مؤاخذه در بارهء آنها مهمتر ، و مسابقه براى تحصيل آنها بزرگتر است . و آن تهذيب نفس است از صفات رذيلهء اخلاقى ، از كبر و ريا و حسد و حقد ، و رذيله هاى هلاككنندهء ديگر ، كه در علوم مختص به آنها آمده است ، همچنين پاسدارى زبان از غيبت و نمّامى و دو گونه سخن گفتن و ذكر عيوب مسلمانان و جز اينها ؛ و چنين است گفتار در بارهء ساير اندامها ، كه هر يك را احكامى مخصوص به آن است و گناهانى است كه هر كس بايد آنها را بشناسد ، و از حكم مربوط به آنها فرمانبردارى كند . اينها تكاليف و وظايفى است كه در كتابهاى فقه ، در ابواب خريد و فروش و اجاره و امثال آن ، ذكر نشده است ، بلكه براى شناختن آنها بايد به علماى با عمل ، كه اهل اخلاق باطنى هستند و كتابهاى آنان مراجعه كرد . و چه فريب بزرگى مىخورد عالمى كه به علوم رسمى خرسند باشد ، و از اصلاح نفس و خشنود ساختن پروردگار خويش غافل ماند . . » [1] 4 - الامام الصادق « ع » : طلبة العلم ثلاثة ، فاعرفهم بأعيانهم و صفاتهم : صنف يطلبه للجهل و المراء ، و صنف يطلبه للاستطالة و الختل ، و صنف يطلبه للفقه

[1] « منية المريد » / 56 - 55 .

510