المبلغ ، مع كبر سنّك ، و رسوخ علمك ، و حضور اجلك ، فكيف يسلم الحدث في سنّه ، الجاهل في علمه ، المأفون في رأيه ، المدخول في عقله ، * ( إِنَّا لِلَّه وَإِنَّا إِلَيْه راجِعُونَ ) * ! على من المعوّل ؟ و عند من المستعتب ؟ نشكو الى الله بثّنا ، و ما نرى فيك ، و نحتسب عند الله مصيبتنا بك [1] . .
( 1 ) امام سجاد « ع » - از نامهء معروف او به محمد بن مسلم زهرى ، از فقهاى مدينه : پس بنگر كه فردا كه در پيشگاه خدا مىايستى چگونه مردى خواهى بود . . گمان مبر كه خدا عذر تو را بپذيرد و از تقصيرت درگذرد ؛ هيهات ! هيهات ! كه چنين نخواهد بود . خدا در قرآن از علما پيمان گرفته است كه « دين خدا را بر مردمان آشكار كنند و پنهان مدارند » . و بدان كه كوچكترين چيزى كه تو پنهان كرده و سبكترين چيزى كه آن را تحمل كرده اى ، اين است كه دلنگرانى ستمگر را بدل به آسودگى كرده اى و راه گمراهى را براو آسان ساخته اى ؛ و اين كار با نزديك شدن تو به او و پذيرفتن دعوت او صورت گرفته است . از آن مىترسم كه فرداى قيامت با اين گناه در ميان خيانتكاران جاى داشته باشى ، و از تو بپرسند از آنچه گرفتى و به ستمكارى ستمگران كومك كردى ؟ و بپرسند كه چرا چيزى را كه حق تو نبود از كسى كه به تو بخشيد گرفتى ؟ و چرا به كسى نزديك شدى كه حق هيچ كس را نمىداد ، و چرا در آن هنگام كه تو را به خود نزديك كرد از باطلى جلوگيرى نكردى ؟ و چرا با دشمن خدا دوست شدى ؟ آيا در آن هنگام كه ستمگران تو را براى همكارى فرا خواندند ، همچون قطبى قرار ندادند كه آسياب ستمكارى خويش را برگرد آن به گردش درآورند ، و همچون پلى نشدى كه بر تو مىگذشتند و به بلاها ( و جنايتهايى كه بر مردم روا مىداشتند ) دست مىيافتند ؛ و همچون نردبانى براى گمراهيهاى ايشان نبودى ؟ آيا تو فريبكاريهاى ايشان را توجيه نكردى و گام به گام ايشان نرفتى ؟ آنان به وسيلهء تو علما را به شك انداختند ، و دلهاى نادانان را به سوى خود جلب كردند ؛ خصوصيترين وزيران ، و نيرومندترين دستياران ايشان كارى را كه تو براى اصلاح فساد ايشان انجام دادى و سبب آمد و شد خاص و عام نزد

[1] « تحف العقول » / 200 - 198 ؛ و از چاپ غفّارى / 277 - 275 .

457