و الامر الصادع ، ازاحة للشبهات ، و احتجاجا بالبيّنات ، و تحذيرا بالآيات ، و تخويفا بالمثلات ؛ و الناس في فتن انجذم فيها حبل الدين ، و تزعزعت سواري اليقين ، و اختلف النّجر ، و تشتّت الامر ، و ضاق المخرج ، و عمي المصدر ؛ فالهدى خامل ، و العمى شامل ، عصي الرحمن ، و نصر الشيطان ، و خذل الايمان ؛ فانهارت دعائمه ، و تنكَّرت معالمه ، و درست سبله ، و عفت شركه ؛ أطاعوا الشّيطان فسلكوا مسالكه ، و وردوا مناهله ؛ بهم سارت أعلامه ، و قام لواؤه ؛ في فتن داستهم بأخفافها ، و وطئتهم بأظلافها ، و قامت على سنابكها ، فهم فيها تائهون ، حائرون ، جاهلون ، مفتونون ، في خير دار و شرّ جيران ؛ نومهم سهود ، و كحلهم دموع ، بأرض عالمها ملجم ، و جاهلها مكرم . [1] امام على « ع » : من گواهم كه محمد بنده و فرستادهء خدا است ؛ خدا او را با دينى جهانگير ، نشانه هاى والايى ( معجزاتى ) زبانزد ، كتابى برنگاشته ، فروغى درخشنده ، نورى تابنده و فرمانى آشكارا به رسالت بفرستاد ، تا شبهه را از ميان بردارد ، و با دليلهاى روشن سخن گويد ، و مردمان را با آيات بيّنات بيم دهد ، و از كيفرها و عقوبتها بترساند ؛ در آن هنگام كه او مبعوث گشت ، مردمان غرق در آشوبهايى بودند كه ريسمان دين در آنها گسيخته و ستونهاى يقين تزلزل يافته ، و مقصد اصلى اختلاف پيدا كرده ، و امور دستخوش پراكندگى گشته بود ، چنان كه جاى بيرون رفتن ( از گرداب اين آشوبها ) تنگ و ناپيدا ، و روزنهء نجات بسته بود ؛ بدين گونه راه هدايت پنهان و كورى و گمراهى فرا گير بود . مردمان فرمان خداى رحمان نمىبردند ، و به يارى شيطان بر مىخاستند ، و از يارى ايمان خوددارى مىكردند . اين بود كه ستونهاى ايمان فرو ريخته ، و نشانه هاى آن ناشناخته مانده بود ، و راههاى آن محو گشته و آثار گذرگاههاى آن از ميان رفته بود . همه فرمانبردار شيطان شده در راههاى او به راه افتاده بودند و به آبشخورهاى او درآمده بودند . علمهاى شيطان به وسيلهء آنان به راه مىافتاد و پرچم ابليس را آنان بر پا مىداشتند .
گرفتار رفتنه هايى بودند كه در زير پا افكنده لگد مالشان كرده بود ، و خود بر

[1] « نهج البلاغه » / 43 - 42 ؛ عبده 1 / 24 - 22 .

38