است ، و حفظ و پاسدارى حدود معنايى و مفهومى و دريافتى و اعتقادى و تأثيرى « حقايق آسمانى » و « علم مصبوب » ( علمى كه خداوند به بركت قابليّت معصوم به بشر داده است و بشر مىتواند به مراتبى از آن برسد ) ، بدان بستگى دارد ، و رستگارى و موفّقيّت انسان ، از راه رسيدن به حقيقت علم ، بر آن متوقّف است . پس روا نيست كه در اين باره سستگيرى و تسامح كنند ، و جايز نيست كه در مضامين احاديثى و آياتى كه در اين مورد رسيده است به ژرفى نينديشند ، و در آنها تفقّه نكنند ، و آنها را درست نفهمند .
1 - « تشابه » ، در كاربرد برخى از مفسّران به معناى تشابه لفظى و لغوى و مفهومى آمده است . اين گونه تشابه ، « تشابه تفسيرى » است نه « تشابه تأويلى » ، و از مقولهء تفسير است ، يعنى مفسّران داراى صلاحيّت مىتوانند اين دسته از آيات متشابه را نيز - طبق موازين - توضيح دهند و تفسير كنند . و از اين قبيل است آنچه در كتاب بسيار مفيد و موجز « متشابه القرآن و مختلفه » آمده است ؛ تأليف عالم معروف سدهء ششم ، ابن شهر آشوب مازندرانى ( م : 588 ه - ق ) .
ليكن گونهء ديگرى از « متشابه » هست كه معنايى تأويلى دارد . اين بخش است كه - طبق موازين عقل و مدارك نقل - علم آن نزد « راسخان در علم » است ، يعنى پيامبر اكرم « ص » و اوصياى او . و اين است كه - از جمله - در ارتباط با زمانهاست و امام هر زمانى تأويل زمان خويش را مىداند . و به طور كلى ، « تأويل » و علم آن ، نزد پيامبر اكرم و اوصياى اوست . و هر چه ديگران از نزد خود در اين باره گفته‌اند و بگويند ، ربطى به قرآن و مقاصد قرآنى ندارد ، زيرا از « مأخذ اصلى » و از « اهل آن » گرفته نشده است ، و ارزانى خود قائل است ، و پذيرفتن آن دور از معيار خرد و ميزان شرع خواهد بود ؛ گوينده هر كه گو باش .
2 - بحثى كه در اينجا ( از صفحهء 266 تاكنون ) در ميان آمد ، مشعر به حقايق بيدارگر « مكتب تفكيك » است . قرآن كريم فرود آمد تا « نور » و « بصائر » باشد ، يعنى حقايق ناب و خالص و بىاختلاف هدايت را در دسترس انسان قرار دهد ( حقايق و معارفى بالاتر از آنچه بشر از قبل داشت ) ، و فطرت الستى او را احيا كند ، و « عقل عادى » او را ، به مدد « تعقّل قرآنى » ، به « عقل نورى » مبدّل سازد ، تا از همهء اوهام شرك و ظلمات تصوّرات و مصطلحات بگذرد ، و متحقّق به « تحقّق قرآنى »

274