است ، و خطاب قرآنى متوجّه آنان بوده است ، و راه صواب به وسيلهء آنان شناخته شده است . پيامبر اكرم « ص » خود مخاطب اصلى قرآن است ، و اوصيا نيز به واسطهء پيامبر « ص » مخاطبان اصليند ، زيرا كه پيامبر « ص » علوم خويش را به ايشان داده است ، چنان كه در حديث مسلَّم و مشهورى كه فرق اسلام آن را نقل كرده‌اند گفته است :
« أنا مدينة العلم و عليّ بابها ؛ فمن أراد المدينة فليأتها من بابها [1] من شهر ( جامع ) علمم ، و على در آن شهر است . پس هر كس مىخواهد وارد اين شهر شود ( و از اين علم الهى بهره مند گردد ) ، بايد از در آن وارد شود » ؛ منم شهر علم و عليّم دَرست دُرست اين سخن گفت پيغمبرست و در حديثى ديگر كه آن را نيز عالمان شيعه و سنّى روايت كرده‌اند گفته است :
« . . فإنّهم عترتي ، خلقوا من طينتي ، و رزقوا فهمي و علمي [2] امامان ، اولاد و احفاد ( خاندان ) منند . از سرشت من آفريده شده‌اند ، و فهم و علم من به آنان نيز داده شده است » .
بنا بر اين ، علم قرآن بايد از اوصياى پيامبر « ص » آموخته شود نه از ديگران ، و قرآن و آيات آن بايد با علوم و تعاليم و احاديث آنان تفسير شود ، نه جز آن ، به ويژه در مورد « معانى تأويلى » ؛ و هر چه جز اين باشد پندار علم است نه علم ، و پندار تفسير است نه تفسير ، و پندار معرفت است نه معرفت .
آنچه گفتيم بيشتر مربوط است به آيات متشابه و معانى غامض و پيچيدهء قرآنى ؛ امّا در بارهء آيات محكم و صريح ، كه بخش عمدهء قرآن ( امّ الكتاب ) آنهاست ، و اكثريّت غالب آيات از اين گونه است ، هر يك از عالمان اسلامى ( كه صلاحيّت فهم و تفسير قرآن را داشته باشند ، و داراى خصوصيّاتى كه لازمه اين كار است

[1] اين حديث را علَّامه امينى ، از 143 مدرك ، از مدارك برادران اهل سنّت نقل كرده است - « الغدير » 6 / 81 - 61 . سپس خواننده را براى اطلاع يافتن از سخنان عالمان اهل سنّت در بارهء درستى اين حديث و معنا و محتواى آن ، به جلد پنجم كتاب عظيم « عبقات الانوار » رجوع شده است .
[2] « المراجعات » / 20 ، چاپ بيستم ، قاهره ، مطبوعات النّجاح ( 1399 ه - ق ) .

269