بىعاطفگى موجب دورى از خداوند است .
و از تعاليم امام باقر « ع » است كه گفت :
« استجلب نور القلب بدوام الحزن [1] روشنى دل را از حزن پيوسته به دست آر » . اين تعليم نيز اشاره دارد به همان حزن مورد نظر ( حزن عميق روحانى كه ربطى به غمهاى خرد براى امور زندگى ندارد . و آن حزن اثرش نيز در سيماى شخص چندان ظاهر نمىگردد - چنان كه اشاره خواهد شد ) .
امام على « ع » ، در شرح احوال و اوصاف پرهيزگاران ( خطبهء متّقين ) مىگويد :
« أمّا اللَّيل فصافّون أقدامهم ، تالين لأجزاء القرآن ، يرتّلونه ترتيلا ، يحزّنون به أنفسهم [2] شبها ( براى نماز ) برپا مىايستند ، و آيات قرآن را با لحنى خوش و دلكش مىخوانند ، و جان خويش را بدان وسيله محزون مىدارند ( و با درد آشنا مىسازند ) » . و اين درد آشنايى و اندوهدارى - كه در سخن امام على « ع » آمده است - همان است كه به هنگام خواندن آيات آسمانى ، با لحن خوش و دلكش ( در اثر تداعى حقايق و عوالم ) ، در جان انسان پديد مىآيد ، به ويژه براى كسانى كه روحشان در آن آيات ذوب گردد ، و قرآن را چنان بخوانند كه گويى از سوى خداوند بر آنان نازل مىشود . و امّا كسانى كه توفيقى بيشتر رفيقشان گردد ، و به ملكوت آيات بپيوندند ( و روحانيّت آيات به آنان رخ نمايد ) ، خود در مرتبه اى بس بالاتر قرار خواهند گرفت ، چه در نزد آنان ، « قرآن فجر » مشهود خواهد گشت [3] و اين كه در سخن امام على « ع » ، در ميان دو جملهء « يرتّلونه » و

[1] « تحف العقول » / 207 .
[2] « نهج البلاغه » / 612 ؛ عبده 2 / 186 .
[3] اين اشاره كه كرديم مرتبه اى واقعى است و تجربه اى روحى و باطنى است كه تحقّق يافته است ، زيرا آن كس كه دشواريهاى آن را برتافته و موانع آن را از خود دور ساخته است ، و آنچه را براى رسيدن به آن لازم بوده ( كسب معارف خالص قرآنى و عمل به مراقبتها و عبادتها و رياضتهاى شرعى ) در خود فراهم آورده ، بدان دست يافته است . يكى از نمونه هاى اين گونه كسان ، شيخ مجتبى قزوينى خراسانى بود ، كه با « قرآن فجر » دمساز بود . و گاه كه براى كسانى سودمند مىديد ، به برخى از آنچه براى او پديدار گشته بود اشاره مىكرد .

248