نمىشود . به خداى بزرگ توكل مىكند ، و به ريسمان او چنگ مىزند ، و در راه حق و عدالت مستقيم است ، و در طريق خير و فضيلت پيش مىرود ، و آنچه را كه دين الهى بر او واجب كرده است به انجام مىرساند ، هر چند با موانعى دشوار و بازدارنده همراه باشد ؛ به نيروى خدا نيرومند است و بر او توكل مىكند ، و مىداند كه خداى فرمانرواى جهان او را فرو نمىگذارد ، و از يارى و تأييد او خوددارى نمىكند .
11 - هماهنگى با كاينات در پذيرش قدرت الهى : از آنچه گذشت آشكار شد كه انسان موحّد ، جز خداى متعال حاكم و فرمانروايى براى جهان هستى نمىشناسد ، حاكميت مطلق فراگير بر همهء كاينات ، و بر همهء نظامها و قوانين روان در جهان هستى ، و بر همهء علتها و معلولها مخصوص او است ، بلكه بر علت بودن علتها و سبب بودن سببها نيز حكومت دارد ، علت به ارادهء او علت است ، و سبب به مشيّت او سبب .
و معلوم است كه اعتقاد به اين نيروى كلى فراگير و تكيه كردن به آن ، سبب آن مىشود كه آدمى خود را توانا و گشاده دست و غير گرفتار در حوزهء علتها و معلولها احساس كند ، بدان جهت كه پشتگرمى به نيرويى دارد كه بر علتها چيره است و اسباب طبيعى جلوگير آن نيست . بنا بر اين مىتواند ، به اذن خداى بزرگ ، در جهان براى پيشبردن منظورهاى درست و شايستهء خود تصرف كند .
از اينجا به امر بزرگ ديگرى مىرسيم ، و آن دعا است ، و از اهميت و تأثير آن آگاه مىشويم ، و مىدانيم كه چون دعاى بنده اى مستجاب شود ، خدا علل و اسباب را چنان كه شايسته است تغيير مىدهد .
12 - انضباط در كارها : از مهمترين امتيازهاى جهانبينى الهى ، و نتيجه هاى مؤثر آن در تهذيب جانها و اصلاح جامعه ها ، مراقبتى است كه آدمى بر كارها و اقدامات و اعمال كردنى و نكردنى و حتى افعال نفسانى خود دارد ، مراقبتى كه بنا بر اين جهانبينى و اعتقاد بر او لازم مىآيد .
مؤمن موحّد ، به قوانين الهى معتقد است ، و خدا را واضع اين قوانين مىشناسد ، و او را در عمل كردن يا نكردن آنها حاضر و ناظر

769