گفته مىشود يا عدلى كه بر وى عرضه مىگردد بر او گران آيد ، ( 1 ) عمل به آن حق و عدل ، بر او سنگينتر و گرانتر خواهد بود . پس از حقگويى و رايزنى عادلانه خوددارى نكنيد . من به خودى خود برتر از آن نيستم كه خطا كنم ، و از آن ايمن نيستم كه چنين نباشم ، مگر آنكه خدا ، كه بر نفس من بيش از من تسلط دارد ، مرا از خطا مصون بدارد ، كه من و شما همه بندگان مملوك پروردگارى هستيم كه خواجه و پروردگارى جز او نيست ؛ او چيزى را از ما مالك است ( جان و روح ) كه خود مالك آن نيستيم ، و ما را از چيزى كه در آن بوديم ( گمراهى و جاهليّت ) به چيزى بيرون آورد ( اسلام ) كه صلاح ما در آن است ؛ و بدين گونه پس از گمراهى ما را هدايت كرد ، و پس از كورى بينايى به ما بخشيد . بنگريد ! در اين سخن امام على بن ابى طالب « ع » :
« فإنّي لست في نفسى بفوق ان أخطئ . . .
من به خودى خود برتر از آن نيستم كه خطا كنم . . . » ، بايد به درستى نگريست و دنبالهء آن را - كه تكميلكنندهء آن است - در نظر گرفت ، و چند جمله را كه به هم پيوسته است با هم فهميد . تعبير « في نفسى » در عبارت يادشده ، اشاره به جهات ظاهرى و احوال انسانى است ، ليكن استثناى « الا ان يكفى الله من نفسى ما هو املك به منّي مگر آنكه خدا ، كه بر نفس من بيش از من تسلط دارد ، مرا از خطا مصون بدارد » ، اشاره به مرتبهء « عصمت » و « مصونيت خدايى » است . در اينجا على « ع » چون خواسته است مردم را به حق شعارى و حقگويى و حقجويى وادارد ، و اعتماد به نفس آنان را در برابر حكَّام و كارگزاران حاكميت دينى ، به منظور جلوگيرى از انحرافها و تبعيضها و ستمها و خودكامگيها و تحقيرها ، زياد كند ، خويش را نيز در ردهء ديگران قرار داده است ، تا اصل حياتى « اظهار حق در برابر حاكمان و مجريان و رساندن حق به گوش آنان ، و طرفدارى از عدالت و داد ميان مردمان » پا بگيرد و رسمى شود ؛ ليكن استثنايى بودن منزلت واقعى خويش را نيز ، به حكم واقعگويى و هدايت ، و دادن

654