لكيلا تبرمه البطالة ، و لتكفّه عن تعاطي ما لا يناله و لا خير فيه إن ناله . [1] ( 1 ) امام صادق « ع » : اى مفضّل ! از چيزهايى كه براى رفع نيازمنديهاى آدمى آفريده شده ، و تدبيرى كه در آنها به كار رفته ، عبرت گير . دانه براى خوراك او آفريده شده ، ليكن آرد كردن و خمير كردن و پختن آن به عهدهء خود انسان گذاشته شده است . كرك و پشم براى پوشش او آفريده شده ، زدن و رشتن و بافتن آن به عهدهء او گذاشته شده است . درخت براى او آفريده شده ، ولى نشاندن و آبيارى كردن و مواظبت كردن از آن وظيفهء خود آدمى قرار داده شده است . گياهان دارويى براى درمان او آفريده شده ، اما چيدن و آميختن و ساختن دارو از آنها به خود او واگذار شده است . و ديگر چيزها را نيز بر همين گونه خواهى يافت . پس بنگر كه چگونه خدا آفرينش چيزهايى كه فراهم آوردن آنها كار آدمى نيست ، خود به عهده گرفته ، و با اين حال در هر يك از اين چيزها جاى كار و حركتى براى انسان باقى گذاشته است ، و همه به منظور خير و صلاح او بوده است ؛ چه اگر خدا همهء اين گونه چيزها را خود مىساخت و جاى كار و عملى براى آدمى باقى نمىگذاشت ، انسان از غرور و خودخواهى به جايى مىرسيد كه زمين تاب تحمل آن را نمىداشت ، و به كارهايى مىپرداخت كه جان او در معرض تلف قرار مىگرفت . نيز اگر همهء آنچه مردم به آن نياز دارند آماده بود ، زندگى براى ايشان گوارا نمىشد ، و از آن هيچ لذت نمىبردند . آيا نديده اى كه اگر شخصى مهمان قومى شود و مدتى در ميان ايشان بماند ، و بىهيچ زحمتى بخورد و بپوشد و پذيرايى شود ، سرانجام از بيكارى دلزده مىشود ، و در صدد برمىآيد تا خود را به كارى مشغول كند ؟ اكنون تصور كن كه اگر همهء عمر آدمى چنين مىگذشت چه بر سرش مىآمد ؟ پس تدبير درست آن بوده است كه در همهء اين چيزها كه براى آدمى آفريده شده است ، جاى كارى براى او باقى بماند ، تا از بيكارى ناراحت نشود ، و به كارهايى كه يا دسترس به آنها ندارد يا خيرى در آنها براى او نيست نپردازد .

[1] « بحار » 3 / 87 - 86 - از كتاب « توحيد » مفصّل .

635