بعضى ديگر به بيان كردن آثار و نتايج آن مىپردازد . از اين گونه آيات است گفتهء خداى متعال : * ( فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِالله ، فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى ) * [1] هر كه به طاغوت كفر ورزد و به خدا ايمان آورد ، به دستگيرهء استوار چنگ زده است . . . » اين طرز بيان ، ابعاد ايمان اجتماعى را تعيين مىكند ، چون مىگويد ، ايمان به خدا تنها پس از طرد طاغوت و كفرورزيدن به آن حاصل مىشود ، و اين ايمان توحيدى هنگامى تحقق پيدا مىكند كه ارتباط محكمى با حكومت و حاكميت داشته باشد . بنا بر اين ، طرد طاغوت در واقع طرد حاكمى است كه به جاى خدا بر اجتماع مستولى شده است . پس ايمان به خدا جز با ايمان داشتن به حاكميتى كه ضد حاكميت طاغوت است تحقق پيدا نمىكند ، و آن ، حكومت و حاكميت خداى متعال است .
بنا بر اين ، ايمان به خدا در عين اينكه يك اعتقاد واحد است ، سه بعد دارد : فردى و اجتماعى و سياسى . و به همين جهت است كه مشاهده مىكنيم كه ايمان درست ، مخالف با رهبانيت و صوفى منشى و مقدّس مآبى و دست كشيدن از وظايف و مسئوليتهاى سياسى و اجتماعى است ، چرا ؟ چون ايمان به خدا و پرستش او و جهاد در راه او در خانقاهها و صومعه ها و زاويه ها و كليسا و كنيسه ها ، و در گوشه هاى مساجد و در كنج خانه ها ، ايمان به خدا در مقابل طاغوت ، و به عبارت ديگر ، ايمان به خدا و كفر عملى نسبت به طاغوت نيست . در صورتى كه ايمان صحيح كامل ، ايمانى است كه داراى دو جزء است : ايمان به خدا و طرد طاغوت . و قرآن كريم به همين ايمان دعوت مىكند ، بلكه مىنگريم كه در قرآن ، كفر به طاغوت و طرد آن ( كه مستلزم روبرو شدن با طاغوت و مبارزه با او و از بين بردن تسلط او است ) ، مقدم بر ايمان به خداى متعال ذكر شده است : * ( فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ ، وَيُؤْمِنْ بِالله ، فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى ) * . . . » .
و اين است معنايى كه گفتيم ، يعنى اينكه ايمان - به صورت درست آن كه ياد شد - پيوستگى انسان را با اجتماع محكم مىكند ، و او را

[1] سورهء بقره ( 2 ) : 256 .

453