مسئول قرار مىدهد ، تا براى انسانيت و مقاصد نيكوكارانه و عالى آن بزرگترين تكاليف و سنگينترين بارها را بر دوش بكشد .
و معلوم است كه هر كسى از موهبتهايى فردى و اجتماعى برخوردار است . و اين موهبتها و ارزشها با تأثيرى كه در يك ديگر دارند تكامل پيدا مىكنند . بسيارى از مواهب فردى آدمى ، در صورت پيوستگى او با اجتماع و شركت جستن در كارها و كوششهاى اجتماعى ، به حالت تبلور و تكامل مىرسد . به همين جهت است كه انسان را به طبع اجتماعى دانسته‌اند . انسانى كه در اجتماع تلاش مىكند ، چيزى مىدهد و چيزهايى مىگيرد . و با اين داد و ستد است كه طلب كمال كردن ، و به آن دست يافتن ، براى وى امكانپذير مىشود . در حالت گوشه گيرى و دور بودن از ديگران و ترك وظايف اجتماعى ، راهى براى برخوردارى و بهره مند شدن از همهء مواهب انسانى و همهء استعدادها و قابليتهاى آدمى پيش نمىآيد . و چون اسلام دينى فطرى است كه آدمى را به كسب سعادت وامىدارد ، و از او مىخواهد تا به جميع استعدادهاى خود حالت فعليت بخشد ، از اين جهت انسان را به قبول مسئوليتهاى اجتماعى فرا مىخواند و او را به پيوستن در سلك اجتماع برمىانگيزد ، و از تنهايى و گوشه گيرى جلوگيرى مىكند . چه در كردار و رفتار اجتماعى است كه ابعاد وجود آدمى اصلاح مىشود ، و كشش فطرى و تربيت شرعى هماهنگى پيدا مىكند ، و آدمى ، چون بر اين راه برود و در طلب بكوشد ، به منتها حد نيكبختى مىرسد .
در سايهء همين اعتقاد ، آدمى به جامعهء توحيدى پيوسته مىشود ، و به صورت عضوى از آن درمىآيد ، و احساسات اجتماعى در او بازتاب پيدا مىكند ، و او را همچون حسّ لامسه تحت تأثير قرار مىدهد . بلكه بايد گفت انسان معتقد موحّد ، خود در حقيقت ، حس لامسه اى اجتماعى است كه همچون عضو جسدى ، از حوادث و مشكلات تأثر پيدا مىكند . و اين معنى از حديث شريف آشكار مىشود كه :
« المؤمنون . . . كمثل الجسد [1] ( 1 ) مؤمنان همچون اندامهاى يك تنند » .

[1] « بحار » 74 / 234 .

454