زندگى اجتماعى را از دست مىدهد ، و از انجام دادن مأموريت خود ، در بهسازى اوضاع حيات انسانى ، مىماند .
26 - شناخت قوانين تاريخ و نتايج اين شناخت : در قرآن كريم نمونه هاى فراوانى از حكايات گذشتگان با اشاره به علتهاى حوادث و ارتباط وقايع با يك ديگر آمده است . از خلال آنها اين نكته را درمىيابيم كه قرآن مردمان را به انديشيدن در پيشينه هاى زندگى بشرى بر روى زمين و تأمل كردن در آنچه بر گذشتگان گذشته است فرا مىخواند . و اين دعوت قرآن جز براى آن نيست كه آدمى تاريخ را از آن لحاظ كه ظرف پيشامدها است بفهمد ، و سنتهاى تاريخى را بشناسد ، و بداند كه آنچه بر پيشينيان گذشته است چرا و چگونه گذشته است .
اين فهم و شناخت و آگاهى ، انسان و بالخاصه انسان هدفدار را شجاعت مىبخشد ، و او را براى جهتگيريهاى نيك و پرداختن به كوششهاى حقطلبانه و دادخواهانهء اجتماعى فعال مىسازد .
پيامبران نيز ، با توجه و اتكاى بر سنتهاى تاريخى ، براى پاسدارى از حق و نشر عدالت و اصلاح در اجتماع تلاش مىكردند ، زيرا آنان نسبت به سنتهاى جارى در تاريخ ، شناختى درست و يقينى قطعى داشتند . و اين قوانين و سنتها ، سنتهاى الهى است كه خدا آنها را با حسابى دقيق و محكم ، و مبتنى بر اساس علَّيت و معلوليّت جعل و تقدير كرده است . يكى از اين سنتها آن است كه حق ناگزير پيروز مىشود و سرانجام نيكو از آن پرهيزگاران است . آرى ، پيامبران و اوصياى ايشان به بزرگترين نهضتها و حركتهاى دگرگونكننده دست مىيازيدند ، و از همان آغاز مىدانستند كه غلبه با ايشان است ؛ و يكى از برنامه هاى ايشان شركت كردن در مبارزه اى پيوسته ، به سود محرومان و مستضعفان اجتماع بوده است . آنان رفته رفته باطل را سست و ضعيف و حق را نيرومند مىكردند ، تا راه را براى رسيدن به پيروزى و رستگارى هموار كنند ؛ بنا بر اين ، آگاهى از سنتها و قوانين تاريخى ، به صورت درست ، از نيرومندترين عوامل تقويت نفوس و شجاعت بخشيدن به ملتها در راه نهضتهاى آزاديبخش و حركتهاى ويرانكننده و سازنده

377