در آن متجلى مىشود ، معلوم است كه اگر آدمى نفس خود را بدين صورت بشناسد ، راههاى سير باطنى و دانش واقعى در برابر او آشكار مىشود ، و از خيالات و پندارهايى كه مردمان - و حتى بسيارى از دانشمندان و متفكران - آنها را علم و دانش مىپندارند ، رهايى پيدا مىكند ، و به مرتبهء راستين علم و شناخت مىرسد ، و خداى متعال را مىشناسد ، و حقايق جهانى و عينهاى هستى را مىبيند ، و پرده از پيش چشمان او كنار مىرود .
23 - شناخت خدا ( خداشناسى ) : اكنون به رأس هرم و غايت امر و بلندترين نقطه و كمال مطلوب رسيده‌ايم ، چه همهء شناختها و دانشها و مجموع حركتها و اغراض به اين مقصد عالى و هدف متعالى يعنى شناخت و معرفت خداى تعالى منتهى مىشود . اين بالاترين شناخت ، و والاترين كمال ، و يگانه سبب نيكبختى ، و منظور آفرينش ، و حكمت هر چيز است كه در كاينات وجود پيدا كرده است و وجود پيدا خواهد كرد .
در فصل « محدود بودن شناختهاى حسّى . . . » به اين مطلب اشاره كرديم كه انسان با حواس خود ظواهر اشيا را دريافت مىكند ، و شناخت حقايق چيزها و دريافت آنها و فهم علتها و رابطه ها و قانونهاى كلى حاكم بر كاينات جز كار عقل نيست . و نقش حواس براى كسب معرفت تنها آن است كه عقل به عنوان ابزارى براى منظور خود از آنها بهره مىگيرد . معرفت عقلى از چند راه ميسر مىشود . يكى از آنها كشف حقيقت و جوهر و اصل و خواص هر چيز است از روى شناخت آثار و نشانه هاى آن چيز . و در اين مقام مىبينيم كه قرآن كريم عالم و همهء آنچه را در آن است ، همچون مجموعه اى از آيات و نشانه ها معرفى مىكند كه بر وجود خداى متعال دلالت دارند ، و همچون خطوطى هستند كه در آنها وجود خدا و صفات و افعال و آثار او خوانده مىشود . و از انديشه ها و خردها و دلها مىخواهد كه در آنها تأمل كنند و ژرف بينديشند ، تا از اين راه به شناخت صاحب آيات و آفريدگار حق برسند .
و از اين طريق ، يعنى تأمل در آيات و كاينات با فراگيرى عقلى ، معرفت فطرى كمال مىپذيرد و در عين حال عميقتر مىشود . اين تأمل و

365