كه شايسته است انجام نخواهد شد . به همين جهت است كه امام على « ع » گفته است :
« هلك امرء لم يعرف قدره [1] ( 1 ) كسى كه ارزش خود را نشناخت تباه گشت » .
و خودشناسى را - علاوه بر آنچه ياد شد - فوايدى است ارزشمند و حياتى و تكاملى ، هم فردى و هم اجتماعى ، كه به برخى از آنها اشاره مىكنيم :
1 - شناخت عيوب نفس . يكى از پيامدهاى شناخت نفس ، شناخت عيوب آن است . و اين نخستين گام براى اصلاح و تهذيب نفس است .
2 - شناخت و تواناييها و امكانات نفس . چنان كه اشاره كرديم ، اهميت اين شناخت در قضاياى شخصى و اجتماعى پوشيده نيست ، و نادانى نسبت به نفس و نيروها و قابليتهاى آن مايهء زيان و زيانكارى بسيارى از مردمان است ، بدان جهت كه چون از مايه و پايهء خويش ، و حدود كارايى خود ناآگاهند ، پا از گليم خويش درازتر مىكنند و دردسر خود و ديگران را فراهم مىآورند ، يا براى رسيدن به كمال و مرتبه اى كه مىتوانند رسيد نمىكوشند . [2] 3 - معرفت فضايل نفس . اگر اين شناخت - يعنى شناخت فضايل انسانى و حقايق حياتى و معراجهاى اخلاقى - حاصل آيد ، آدمى را به آن وامىدارد تا براى كسب فضايل تلاش كند ، و نفس خود را از پايگاه جانورى و ويژگيهاى آن به پايگاه انسانى و ويژگيهاى آن برساند .
4 - شناخت ديگر مردمان و مراتب ايشان . هر كس حقيقت نفس انسانى را بشناسد ، افراد انسان و ارزشها و خصوصيات و كمالات و

[1] « نهج البلاغه » / 1159 .
[2] عكس اين مطلب نيز وجود دارد : چون مردم از مايهء نفسى و ارزش روحى و قدرتهاى باطنى خود آگاه نباشند ، در پى بسيارى از چيزها و مرتبه ها نمىروند و از رسيدن به آنها باز مىمانند . در صورتى كه اگر از راه خودشناسى ، از آن مايه و قدرت و قابليت آگاه گردند ، چه بسا به تلاش برخيزند و بدان مراتب و كمالات - يا مقدارى از آن كه باز مهم است - برسند . اشارهء بند 3 ، در متن ( شناخت فضايل نفس ) ، از جمله ، مربوط به اين جهت است .

363