و تطورى در آنها به وجود مىآورند تا از آن ، تحقق يافتن دعوت و نشر انديشه و شناخت ، نتيجه شود . به هر صورت ، عمل كردن به آموزشهاى هر انديشه و هر تبليغ ، از نيرومندترين وسايل براى انتشار دادن آن انديشه و آن تبليغ و تعليمات آن است - چنان كه در « واقعهء عاشورا » آن را مىبينيم . اين واقعه فصلى است از عمل بزرگ معتقدانه اى كه همواره ، انديشهء دفاع از حق و عدالت را ، در جهان انتشار مىدهد . . .
22 - شناخت نفس ( خودشناسى ) : شرط اول براى ساختن نفس و تهذيب و تكميل آن ، شناختن آن است ، چون تا انسان ارزشهاى وجودى نفس خويش و موهبتهاى عالى و استعدادهاى درونى آن را نشناسد ، سعى در تربيت و تقويت و فعليت بخشيدن به آنها نمىكند ، و براى بهره بردارى از آنها كوششى به خرج نمىدهد ، زيرا كه كوشش شخص در بارهء هر چيز بسته به اندازهء شناختى است كه از آن چيز و ارزشهاى آن دارد . چه بسيار مواهب و قدرتها و استعدادها است كه در دسترس قرار نمىگيرد و از آنها سودى حاصل نمىشود ، بدان جهت كه شناخته نشده و كشف نگشته است ، و در گوشه ها مجهول مانده خرد خرد از ميان رفته است .
و معرفت نفس يا « خودشناسى » را مراحل و مراتبى است : پس از آنكه آدمى نفس خود را به صورت علمى و نظرى شناخت ، لازم است كه از طريق تجربى و عملى نيز به شناختن آن بپردازد ، بدين معنى كه نخست بداند كه وجود نفس مستقل از بدن و با آن متباين است [1] ، سپس از تواناييهاى نفس بر هر كار و توانمنديهاى آن براى روبرو شدن با واقعيات آگاه شود . و اين شناخت شناختى بسيار پرفايده و بزرگ است ، زيرا به آدمى مدد مىرساند تا كمبودهاى مربوط به نفس خود را به اندازه اى كه ممكن است جبران كند . و اهميت اين كار بر هيچ هوشمند بصيرى پوشيده نيست . و اگر كنندهء كار نسبت به استعدادها و نيروهاى خود براى پرداختن به آن كارآگاه نباشد ، آن كار به صورتى

[1] شناخت خود ( نفس ) ، به صورت تجربى و عملى ، و ديدن آن جداى از تن ممكن است . حكيمان و دانايان بزرگ ، در جاى خود ، به اين امر و راههاى وصول به آن اشاره كرده‌اند ؛ از جمله در كتاب « بيان الفرقان » 1 / 63 - 62 .

362