يگانهء حاكم بر همهء آن ، عمل مىكند . و چون راهى براى شناخت همهء جهان و آنچه در آن است نداريم ، دانش ما نسبت به بعضى از چيزها - حتى اگر بسيار هم پيشرفته باشد - علمى نيست كه بتواند حقيقت واقع را به صورت كامل بر ما مكشوف سازد .
از اينجا دانسته مىشود كه نظريّات قطعى كه بعضى از دانشمندان يا جويندگان ، در ميدانهاى مختلف دانش ، به نام علم و آزمايش ، عرضه مىدارند و آنها را در زير عنوان « علم » ترويج مىكنند ، در نظر كسى كه به بزرگى جهان و پاره هاى بىپايان و رازهاى ژرف و پيوستگى اجزاى آن به يك ديگر توجه دارد ، همچون احكامى جلوه گر مىشود كه كودكان صادر مىكنند .
و از آنچه گفتيم به اين امر منتقل مىشويم كه حواسّ محدود و تنگ آدمى ، و آنچه از راه آنها دريافت مىكند ، او را از جستجوى علمى و دانشى بيرون از محدودهء حواس بينياز نمىكند . و آدمى هرگز چنان نيست كه به شناخت عقلى حاجتى نداشته باشد . آنچه در فصل « محدود بودن شناختهاى حسّى و لزوم شناخت عقلى » آورديم تأكيدى در اين باره است .
11 - شناخت ، چگونگى و درجات آن : شناخت ، در برنامهء تربيت اسلامى ، هنگامى داراى ارزش محسوب مىشود كه نور و بينش باشد .
و آن ، معرفت قاطع و متبلورشده اى است كه خاصيت نور بخشى دارد ، و راهها را روشن مىكند ، و جايگاه نگريستن به جهان و كائنات را نشان مىدهد ، و هدف شريف زندگى را به آدمى مىشناساند . و از همين معرفت و شناخت است كه در قرآن به « نور » تعبير شده است :
« * ( الله وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ ) * [1] خدا وليّ كسانى است كه ايمان آورده‌اند ، و آنان را از تاريكيها به نور بيرون مىآورد » .
و اين چنين شناخت ، كيفيت اصيلى است كه - اگر به دست آمد -

[1] سورهء بقره ( 2 ) : 257 .

352