نهضتهاى ترقىخواهانه ، و جنبشهاى سازنده ، و حركتهاى آزاديبخش ، و به رفاه ، و سعادت ، و ديگر حقايق و مسائل ، با نظرى علمى و مبتنى بر واقعيت و دليل مىنگرد .
و اينك نظر اجمالى ما در بارهء بعضى از موضوعهاى اين باب :
1 - شناخت ، اهميت و اصالت آن : باب معرفت و شناخت را نخستين باب از بابهاى كتاب و آغازكنندهء خطدهيها و تعليمات آن قرار داديم ، همان گونه كه در اسلام نيز چنين است ، زيرا آنچه در نخستين مرحله از آموزشها و تعاليم اسلامى دستگير مىشود ، اين است كه مهمترين شالوده و مرحله در پرورش انسان و تكامل و شدن اسلامى او معرفت و شناخت است . مراحل خاصى از اين تعاليم ما را به اين اصل بنيادين مهم رهبرى مىكند ، كه از آن جمله است :
1 - شناخت ملاك هر حركت و عمل است . در اسلام واجب است كه هر حركت و عملى بر شناخت و دانش و آگاهى بنا شده باشد ، با شناخت آغاز شود و با شناخت پايان پذيرد . آنچه چنين نباشد ملاك و ارزشى ندارد ، چنان كه در حديث است :
« ما من حركة إلَّا و انت محتاج فيها الى معرفة [1] ( 1 ) هيچ حركتى نيست جز اينكه در آن نيازمند به معرفت و شناختى هستى » .
2 - شناخت و علم ، ميزان ارزش انسان است .
3 - شناخت براى آدمى همچون زندگى است براى او ، از آن جهت كه شناخت و معرفت منشأ زندگى انسانى است در انسان . و زندگى راستين همين زندگى است نه زندگى جسمانى جانورى .
4 - شناخت بالاترين نوع عبادت و تقرب به خدا است ، تا آنجا كه ارزش هر عبادت و تقرب ، منوط به اندازهء شناخت و معرفت عملكننده است .

[1] « تحف العقول » / 119 .

342