سفرنامه است .
آن معلم شفاهى كه ادوارد براون مىگويد كه به گوبينو در ايران فلسفه ملا صدرا را تعليم مىكرده است على الظاهر يكنفر يهودى بوده است بنام ملا لاله زار و با كمك به معاونت او بوده كه رساله گفتار دكارت را به فارسى ترجمه كرده است .
گوبينو در همان كتاب در ضمن شرح حال صدر المتالهين از استاد وى فيلسوف عظيم الشان مير محمد باقر داماد بعنوان يكنفر ديالكتيسين جدلى ياد مىكند و پس از آنكه رفتن ملا صدرا را بدرس مير داماد به اشاره شيخ بهائى نقل مىكند به نتيجه تحصيلات ملا صدرا نزد مير داماد اينطور اشاره مىكند و پس از چند سال بفصاحت و بلاغتى كه در او سراغ داريم رسيد .
غرض ما انتقاد از روش مستشرقين نيست زيرا اين انتظار بىجائى است از ما كه از افراد ملل بيگانه توقع داشته باشيم كه آنها بيايند و مثلا فلسفه و علوم يا مذهب يا ادبيات يا تاريخ ما را توضيح دهند و به جهان معرفى كنند در زبان عربى اين مثل معروف است ما حك ظهرى مثل ظفرى يعنى هيچ چيزى مانند سر انگشت خودم پشتم را خارش نمىدهد اگر مردمى راستى علاقه مند باشند كه خود را بشناسانند و تاريخ يا ادبيات يا مذهب يا فلسفه خود را به جهانيان معرفى كنند تنها راهش اينست كه اين كار بوسيله خودشان انجام بگيرد افراد ملل بيگانه اگر فرضا با كمال بىغرضى و علاقه مندى دست به اين كار بزنند بالاخره در اثر عدم آشنائى كامل گرفتار اغلاط و اشتباهات بزرگى مىشوند چنان كه صدها از اين اشتباهات در مورد بيان تاريخ يا معرفى آداب و عادات ساده رسمى رخ داده است تا چه رسد به فلسفه كه تخصص فنى لازم دارد و تنها دانستن زبان و مراجعه بكتب كافى نيست .

10