از دو معنى فائده دهد يا مساوات در دلالت يا آنك ماهيت انسان حيوان ناطق است اما خصوص حمل با سوار معلوم شود چنانك بعد از اين گفته شود و نسبت محمول با موضوع خالى نبود فى نفس الامر از آنك بوجوب بود يا بامكان يا بامتناع وجوب آن بود كه آن موضوع نتواند بود الا آنك محمول او را حاصل بود چنانك انسان را حيوان و امتناع آن بود كه آن موضوع را آن محمول نتواند بود البته چنانك انسان را حجر و امكان آن بود كه آن موضوع را آن محمول شايد كه بود و شايد كه نبود چنانك انسان را كاتب و اين نسبتها را مواد قضايا خوانند و نسبت محمول با موضوع مغاير نسبت موضوع با محمول بود چه نسبت انسان با كاتب بوجوب است و نسبت كاتب با انسان بامكان و حال همه اعراض ذاتى همين بود چون با موضوعاتشان نسبت دهند و تحقيق اين بحث در فن دويم از اين مقالت بر سبيل استقصاء آورده شود انشاء الله تعالى و اما در متصلات هم نشايد كه مقدم و تالى بمعنى يكى بود و نسبت تالى با مقدم در عموم و خصوص و مساوات بعينه نسبت محمول بود با موضوع و اطلاق بر جواز عموم تالى دلالت كند و مساوات و خصوص را دليلى بود و انما هم حصر فائده دهد در عربيت گوئى انما يكون اذا كانت الشمس طالعه كان النهار موجودا و نسبت تالى با مقدم خالى نبود از آنك بلزوم بود يا باتفاق لزوم آن بود كه مصاحبت را سببى مقتضى باشد كه با وجود آن سبب مصاحبت لازم باشد و آن چنان بود كه مثلا مقدم علت تالى بود يا معلول مساوى او باشد يا معلول علتش بود كه از او منفك نشود يا مشروطى بود كه تالى شرط او بود يا ميان ايشان علاقه تضايفى بود مانند

75