همچنين استفهام و تعجب و ندا و قسم و تمنى و امر و نهى و دعا و غير آن از اقوال كه در محاورات و مخاطبات به كار دارند و بعضى مصنفان در اين موضع بحصر و عد آن اصناف مشغول شوند و بحث از آن در اين موضع نه مهم است و نه مفيد بل بحث از آن بصناعاتى كه بعد از برهان و جدل آيد مانند خطابت و شعر لايقتر بود و از جمله اين تاليفها آنچه بعلوم خاصتر است دو صنف است تقييدى كه اقوال شارحه از آن صنف باشد و خبرى كه اقوال جازمه از آن صنف باشد و اقوال شارحه خاص است بطرق اكتساب تصورات و اقوال جازمه بطرق اكتساب تصديقات و در اين مقالت احوال اقوال جازمه بيان خواهيم كرد انشاء الله تعالى .
گوئيم قول جازم مشتمل بود بر اخبار امرى باثبات يا بنفى و خاصيت خبر آنست كه قابل تصديق و تكذيب بود بالذات چه ديگر اقاويل مانند استفهام و ندا و غير آن قابل تصديق و تكذيب نباشند الا بعد از آن كه آن را از مقتضاى آن صيغت بگردانند و با مفهوم اخبار برند و تاليف تقييدى خود در قوت بمثابت مفردات الفاظ است چه مفردى بجاى آن مؤلف بايستد و آنچه بهرى متاخران گفته اند كه تعريف خبر بتصديق و تكذيب كه تعريف آن جز بتعريف صدق و كذب كه مشتمل باشد بر معنى خبر ممكن نباشد تعريف دورى است وارد نيست چه در تعريفات لفظى شايد كه لفظ مشتبه يا متنازع يا غريب را بلفظى كه از اشتباه يا تنازع ايمن بود يا مشهور بود تعريف كنند و باشد كه به نسبت با دو كس يا دو حال شبه دورى حادث شود اما در حقيقت دور نبود مثلا عين را در موضع اشتباه با چشمه آب ببصر تعريف كنند و بصر را در موضعى ديگر اگر با بصيرت اشتباه افتد به عين تعريف كنند و همچنين به نسبت با پارسى زبان عين را به چشم تعريف كنند و به نسبت با عربى زبان چشم را به عين و امثال اين تعريفات دورى نبود

64