بود و استعارت بعدول باشد از معنى به مثل چنانك دل را پادشاه خوانند يا بضد چنانك سياه را كافور خوانند يا از اسم بمناسبت او چنانك شعرى را نباح آسمان خوانند و سنبله را خرمن آسمان و تشبيه چنانك دلير را مانند شير يا همتاى شير گويند و از استعارات لفظى اقامت غير حيوان باشد بجاى حيوان چنانك غضب را لجوج خوانند و غم را بد غريم و استعارت كه بعدول بود يا ماخوذ بود از مشارك در نفس معنى چنانك ياد كرديم يا از مشارك در قوت فعلى چنانك توبيخ را بطعن استعارت كنند يا در قوت انفعال چنانك نرم را به خمير يا مشارك در كيفيت محسوس چنانك شفق را به خون و آن را مراتب بود در حسن و قبح و رونق و ضدش مثلا استعارت در عبارت از سرخ به گلگون بهتر از آنك بقرمزى چه گلگون اقتضاء تخيل لطافت گل كند و قرمزى اقتضاء تخيل قذارت كرمى كه آن را قرمز خوانند و همچنين استر را بچه اسب خوانند بهتر از آنك بچه خر و همچنانك پيران را زينتى خاص بود كودكان را زينتى خاص و استعمال هر صنفى زينت ديگر صنف را قبيح بود و هر صنفى را از اصناف سخن استعارتى خاص بود و استعمال يكى بجاى ديگر نشايد مثلا استعارت از آنك دزدى كرد در موضع كه تساهل كنند بانك پوشيده بر گرفت و در موضعى كه تفخيم خواهند بانك غارت مطلق كرد و بر اين قياس و چون چيزى را اسمى نبود و از آن باستعارت عبارت خواهند كرد بايد كه استعارت از شبيه ترين چيزى به او گيرند و بايد كه شبيه مستعار نبود چه مستعار از مستعار قبيح بود مانند آنك از فرزند استعارت به چشم كنند و از چشم بنرگس پس اطلاق نرگس بر فرزند قبيح بود و در استعارت تعارف شرط بود چه غرابت استعارت هم چون غرابت الفاظ نا خوش بود مثلا فرزند را جگر گوشه خوانند و متعارف بود و اگر از عضوى ديگر گيرند كه متعارف نبود نا خوش بود و استعارت و ديگر تغييرات هر چند اقتضاء زينت و طراوت سخن كند اما از غرابت و تعجب خالى نبود و ايراد آن در سخن

576