بنفس خود شر نخوانند و تحديد وجوه يا بشريعت مكتوب بود يا بشريعت غير مكتوب و باشد كه متخالف باشند مثلا در دزدى اندك شريعت غير مكتوب مؤاخذه عظيم نكند و مكتوب قطع يد كند و شريعت غير مكتوب كسى را بجنايت ديگرى نگيرد و مكتوب عاقله را بديت مطالبه كند و باشد كه متخالف بعموم و خصوص باشد چنانك در غير مكتوب نكاح جايز بود و در مكتوب آن را حكمهاى مفصل بود كه با كه و چون جايز بود و با كه و چون جايز نبود و بر عكس در مكتوب حلم حسن است و در غير مكتوب در بعضى مواضع حسن است و در بعضى قبيح كه و بعض الحلم عجز و اعتذار با اقرار مطلق استغفار بود و آن التماس حلم و تفضل بود و التماس حلم التماس اسقاط عقوبت بود و التماس تفضل التماس بذل آنچه برده باشند و ترك غرامت و طريق التماس دعوت يا عفو بود و آنچه ظاهر شرع و اگر چه عدل است جهت سياست است و عفو و كرم اولى و آنچه اعتبار نيت بايد كرد نه به عمل و باكثر نه بنادر و بذكر جميل بايد كرد نه بذكر قبيح و مكافات بدى به نيكى بهتر و فعل بد اقتدار را نشايد و همچنين ذكر حقوق سالف و وعده بافعال جميل و بر جمله استحقار فعل بخلاف شاكى كه در استعظامش مبالغه كند و مقتضى استعظام و استحقار باشد كه كثرت اضرار و قلتش بود چه ظلم بر جمهور عظيمتر از آنك بر يك شخص و قتل عظيمتر از نهب و تعرض حرمت عظيمتر از تعرض مال و باشد كه كيفيت اضرار بود چه با استحقاق عظيمتر از آنك بى آن و باشد كه بحسب نسبت با شرارت بود چه ظلم بر محسن عظيمتر از آنك بر مسيئى باشد كه بسبب خساست فعل بود چون دزدى از وقف مسجد و نباشى چه از آن ضررى زياده نباشد اما به اين سبب عظيم شمرند و تاديب در شخصيات بعقوبت كنند و در آنچه راجع با جمهور بود بعقوبت و فضيحت و حكم بشريعت خاص حكم مر بود و بشريعت عام آميخته بسياسات ملكى .

558