غلبه و صيد و لذت شطرنج و نرد و گوى زدن از اين قبيل باشد و باشد كه بعضى را غلبه بعدل و واجب لذيذ بود و بعضى را بجور و تلبيس و لذت كرامت هم از اين قوت بمشاركت نطقى بود و آن به نسبت با خويشان و دوستان و اقران و علما و جمهور خواهند يا لذيذتر بود و محبوب بودن به نسبت با نفس خود خواهند و خير دوستان به نسبت با ايشان و بعضى لذات بحسب قوت خيال بود چنانك گفتيم و بعضى لذات بحسب قوت وهمى مانند خلاص از خوف و فعل جميل چون سخا و انفعال جميل چون تحمل بحسب قوت نطقى لذيذ بود و همچنين حيل لطيف از جودت ترتيب و محاكات صور حسن و قبيح از جهت توهم قدرت بر آن و تجديد احوال از جهت وقوف بر غريب و تكرار از جهت سهولت ادراك و ادراك مالوف و معتاد هم به اين سبب لذيذ بود و همه اصناف لذات غايات جور تواند بود ذكر اسبابى كه اقتضاء سهولت جور كند و جور را اسبابى ديگر بود كه اقتضاء تسهيل كند و آن سه قسم بود قسم اول آنچه عايد با جائر بود مانند آنك واثق باشد كه او را مطالبت نكنند از علو رتبت يا نتوانند از بسيارى اعوان يا بجور فخر كند يا غرامت بر دل خوش كرده باشد يا عقوبت بسيار كشيده بود و بر آن متمرن شده و به اين سبب كسى كه ممارست حرب بيشتر كند شجاعتر بود يا ضعيف راى بود كه بنفع عاجل مغرور شود و از غرامت آجل فكر نكند و قومى باشند بر عكس كه مضرت عاجل احتمال كنند نظر بر نفعى آجل يا عذر را وجهى نهاده باشند مانند سهو و استكراه و اتفاق يا بر دفع سخن متظلم يا هلاك حاكمان قادر بود يا بميل حاكم واثق بود يا به او ظن جور نبود از ورع يا استغناء يا ضعف حال و قسم دويم آنچه عايد با مجور عليه بود مانند آنك حشمت به او مرتفع بود از ضعف او يا بسببى ديگر يا عدم ناصر

556