از استعمال دو حكم متضاد در يك قضيه نفعى صورت نبندد بل از طريق قوت و مذهب صناعت تعلق به دو طرف متقابل خاص است به اين دو صناعت و حكم خطابت در تعلق بهر دو طرف حكم اعضاء انسانست در اشتراك بامكان الذاذ و ايلام و حكم قواى انسانى در تعلق به خير و شر و همچنانك فضيلت اعضاء و قوى در تعلق به طرف الذاذ و خير است فضيلت صاحب صناعت در قصد به طرف افضل باشد و استعمال طرف اخس بر وجهى كه از فضيلت خارج نبود مانند استعمال قبح و جور بود با دشمن بر وجه مكافات كه بوجهى حسن و عدل بود و وجه ديگر از مشاكلت آنست كه هم چنانك تعقلات عقل نظرى كه اصول عقايد صحيحه است و تصحيح آن را از طريق رويت و فكر باشتراك در محاورات تعلقى نه در نفوس متوسطان بجدل حاصل تواند شد تعقلات عقل عملى كه اصول اعمال فاضله باشد و آن را هم بمحاورت تعلقى نه در نفوس ناقصان بخطابت حاصل تواند شد پس هر يكى از اين دو صناعت نائب برهانىاند بوجهى و ببايد دانست كه همچنانك در جدل قياسى باشد جدلى حقيقى و قياسى مشتبه بان كه مشاغبى استعمال كند در خطابت نيز قياسى بود مقنع از مشهورات ظاهرى و مظنونات حقيقى و قياسى شبيه بان كه بسبب مشاركت اسم يا بوجهى از وجوه مذكور در مغالطات آن را با مظنونات حقيقى مشابهتى بود و اقتضاء قسم اول نتايج را بحسب ظن بالذات بود و اقتضاء قسم دوم بسبب مشابهت مذكور الا آنك چون در اين صناعت مطلوب حصول ظنى محمود است كيف ما اتفق نه محض يقين يا آنچه آن را بمثابت يقين شمرند هر دو قسم داخل است در صناعت بخلاف برهان و جدل چه آنجا قسم حقيقى نفس صناعت است و قسم غير حقيقى ضدش و تغاير صناعت و ضدش آنجا نه نسبت تباين غرض تنهاست چه قصد تلبيس و رواج چنانك در آن دو صناعت مذموم است در اين صناعت نيز مذموم بود

532