خوانند و آن چنان بود كه لفظ بحسب اختلاف تصاريف و تذكير و تانيث و اسم فاعل و مفعول مختلف بود و از عدم تمييز يكى بجاى ديگر به كار دارند مانند جرب اسم و جرب نعت و مختار فاعل و مختار مفعول و در پارسى بازار مفرد كه سوق بود و باز آر مركب كه امر با عادت بود ج بحسب هياتى و حالى كه لفظ را از خارج لاحق شود و آن را مغالطه باختلاف اعراب و اعجام خوانند و اين معنى باشد كه در لفظ بود مانند آنچه متعلق باعراب و بنا باشد و باشد كه در كتابت بود مانند آنچه متعلق بعجم و نقط بود و اختلافش مقتضى انواع تصحيفات باشد و لفظى باشد كه ظاهر بود مانند رفع و نصب كه در ضرب الرجل الغلام باشد چه بتقديم و تاخير هر يكى فاعل و مفعول متبدل شود و باشد كه در نيت باشد مانند آنچه در ضرب الفتى سعدى باشد و در پارسى گويند زيد حاضر است و يك بار اخبار بود و يك بار استفهام و تفاوت بتصرفى بود كه در آواز بكنند اين است انواع آنچه متعلق بلفظ مفرد بود د مغالطه بحسب نفس تركيب و آن را ممارات خوانند و آن چنان بود كه الفاظ مفرد هيچ كدام مشترك نبود اما تركيب اقتضاء اشتراك كند چنانك گويند هر كه در حق زيد چيزى گويد او چنان بود چه اين را دو مفهوم بود يكى آنك گوينده چنان بود و ديگر آنك زيد چنان بود و اين اشتراك از جهت احتمال رجوع ضمير است با هر دو و همچنين گويند دانا دبير است و اين را هم دو مفهوم بود يكى آنك دانا موضوع بود و دبير محمول و ديگر بر عكس و اين اشتراك از جهت ابهام تقديم و تاخير بود ه بحسب توهم وجود تاليف و آن را مغالطه باشتراك قسمت خوانند و آن چنان بود كه سخن بى ملاحظت تاليف صادق بود و با ملاحظت تاليف كاذب و آن دو گونه بود يكى آنك تحليل و تاليف در موضوع تنها بود و دوم آنك در قول بود اول چنان بود كه موضوع را اجزائى بود و هر جزوى را حكمى پس حكمهايى كه بر اجزاء

519