مضاف امرى باشد كه ماهيت آن بقياس با غيرى معقول بود و او را وجودى ديگر جز اين نباشد چه پدرى به اين صفت است و او را جز اين معنى وجودى ديگر نيست اما پدر را بجز اين معنى وجودى ديگر است و آن جوهر بودن او است و گفته اند مضاف نسبت متكرر است و بيانش چنان بود كه سقف خانه را با ديوارش نسبتى است و آن آنست كه بر ديوار مستقر است و بر اين وجه سقف با ديوار مضاف نيست پس چون ديوار را با اين نسبت بهم فرا گيرند و آن چنان بود كه او را مستقر عليه سقف خوانند و سقف را با او نسبت دهند گويند مستقر است بر مستقر عليه خود از اين روى مضاف بود چه مستقر باضافت با مستقر عليه مضاف باشد پس مضاف نسبت متكرر بود و خاصيت مضاف آنست كه موضوع او و آن ماهيت كه مضاف مقول باشد بقياس با او با هم مع باشند يا در خارج چون پدر و پسر يا در ذهن چون عالم و معلوم و متقدم و متاخر و در هر يكى از اين دو متضايف اضافتى باشد يا هر دو از يك نوع مانند برادرى چه هر دو را برادر يكديگر گويند و همچنين دوستى و برابرى و مساوات و مشابهت و تضاد و غير آن و آن را اضافت متكرره خوانند و يا در هر يكى اضافت از نوعى ديگر باشد چون پدرى و پسرى و علت و معلول و عالم و معلوم و قوى و مقوى عليه و مانند آن و آن را اضافت غير متكرره خوانند و فصول مضاف كه مقوم انواع او باشد هم مضاف باشد و ليكن عارض شده ماهيتى را از ماهيات چنانك فصل مساوات موافقت در كميت است نه موافقت مطلق و فصل برابرى مشابهت در اين است نه مشابهت مطلق و بر اين قياس و خاصيت ديگر مضاف را انعكاس بعضى بر بعضى است بنوعى انعكاس كه خاص به اين مقوله باشد چنانك پدر پدر پسر باشد و چون عكس كنند

47