اثبات قبض بصر از آن جهت كه غراب است نتواند كرد چه زنگى و قير غير غرابند و در اين حكم با او يكسانند بل اثبات اين حكم چيزهائى را كند كه غراب يكى از آن باشد و آن حكم ذاتى اولى باشد و تناولش غراب را ثانيا و بالعرض پس اگر كسى قياسى تركيب كند از اين حدود آن قياس صادق بود اما برهان نبود و به اين بيان معلوم شد كه محمولات عرضى عام در علوم برهانى نه حد اكبر تواند بود و نه حد اوسط و اما آن محمول كه ذاتى نبود نه بحسب جنس قريب و نه بحسب جنس بعيد بل غريب مطلق بود مانند حسن و قبح خط را و زوجيت و فرديت ابوت را خود ظاهر است كه محمول نتواند بود تا بان چه رسد كه حدود برهانى باشد يا نباشد و ارسطاطاليس گفته است قياسى كه ابروسن در اثبات تربيع دايره ايراد كرده است برهانى نيست بان سبب كه مناسب علم هندسه نيست و اگر چه مقدماتش صادق و بين است و قياس اين است كه گفته است دائره از جمله اشكال مضلع مستقيم الاضلاع نامتناهى كه به او محيط فرض توان كرد يكى كهتر از ديگر كهتر بود و از جمله مضلعات نامتناهى كه داخل او فرض توان كرد يكى مهتر از ديگرى مهتر بود پس مساوى مضلعى بود كه بزرگتر از مضلعات نامتناهى داخل بود و خردتر از مضلعات نامتناهى خارج بود و هر مضلعى مساوى مربعى تواند بود چنانك در آن علم معلوم است پس دايره مساوى مربعى تواند بود و گفته است به جهت آن برهانى نيست كه اين سخن خاص نيست به هندسه بل چيزهاى مختلف الاجناس را شامل است و بعضى شارحان گفته اند وجه خلل آنست كه اين سخن به قوت اين مقدمه ثابت مىشود كه گويند چيزهائى كه بزرگتر از چيزهاى معلوم باشد مانند مضلعات داخل و خردتر از چيزهاى معلوم مانند مضلعات خارج آن چيزها متساوى بود مانند

407