غايتى مانند اركان و امزجه و اخلاط و اعضاء و غيره بنزديك كسى كه آن را موضوعات طب نهد چه غايت معرفت همه حصول صحت است و اما مبادى علوم از جمله مقدمات برهانى بود و نه هر مقدمه مبداى باشد بل مبدا برهان مقدمه باشد كه آن را وسطى نبود يعنى به حدى اوسط كه ميان هر دو حد مقدمه افتد آن را بيان نكنند و آن يا باعتبار علم مطلق بود يا باعتبار علمى خاص و مبدا علم منطق را وسط نبود على الاطلاق يعنى بين بود بنفس خود بى احتياج ببرهانى چه اگر هر مقدمه محتاج برهانى بودى دور لازم آمدى تا هر يكى پيش از آنك بين شوند بين بودندى يا تسلسل و مع ذلك ثبوت هر حدى حدى را كه مجاور او بودى هم بى وسطى بودى و مبدا علم خاص را وسط نبود اما در آن علم خاص و شايد كه در علمى ديگر وسطش بود و سبب آن بود كه وسط متعلق بموضوع علمى ديگر بود پس اگر در آن علم ببيان آن مشغول شوند تداخل علوم لازم آيد و آنگاه همه علمها يك علم شود و بر آن تقدير هر كه خواهد يك فن بشناسد او را همه علوم ببايد شناخت و همچنانك در علم خاص اثبات مبدا نتوان كرد صاحب آن علم را با كسى كه منكر آن مبدا بود يا بنا نه بر آن مبدا نهد منازعت نتواند بود و باعتبارى ديگر مبادى يا عام بود يا خاص و عام همه علوم را بود يا چند علم را مثال عام همه علوم را آنك يك چيز يا ثابت بود يا منتفى و مثال عام چند علم را آنك چيزهائى كه مساوى يك چيز باشد متساوى باشند چه اين مقدمه علوم رياضى را عام است و در غير آن علوم نيفتد و مثال مبدا خاص بعلمى آنك جسم مؤلف از ماده و صورت است علم طبيعى را و آن نيز يا همه اجزاء علم را عام بود يا خاص بود ببعضى اجزاء علم و موضوع در مبدا خاص يا موضوع علم باشد يا جزوى از او يا نوعى در تحت او يا عرضى از اعراض ذاتى او و محمولش يا خاص بود بموضوع يا نبود و اول اقتضاء آن كند كه آن مقدمه جز در آن علم نيفتد

394