شوند مانند حساس و ناطق و غير آن حمل جوهر ذو ابعاد بر مجموع صادق بود و يا هيچ مقارن او نباشد تا وجود او مبهم و غير محصل بماند و مع ذلك هم حمل جوهر ذو ابعاد بر او صادق بود جنس باشد و حساس به همين اعتبار فصل تا هم جسم را حساس توان گفت و هم حساس را جسم و هم مركب را هر دو و هم هر دو را مركب و اگر به مثل جسم را باعتبار مقارنت آنچه وجود او بود مانند حساس بگيرند و او به اول غير محصل بوده باشد و بان اعتبار محصل شده با آن متمم بهم نوع بود پس جسم باعتبار لا مقارنت غير ماده است و باعتبار مقارنت غير نوع و بلا اعتبار مقارنت و غير مقارنت جنس و دانستن اين اعتبارات از مهمات باشد و حال جنس و فصل در باب عليت مخالف حال ماده و صورت بود چه ماده و صورت علل مركبند و جنس و فصل اگر چه بحسب طبيعت متقدم باشند بر نوع چنانك بعد از اين ياد كنيم اما بحسب آنك مقولند بر نوع معلول نوعاند بسبب آنك اگر جنس و فصل را وجودى بودى باستقلال تا افادت وجود نوع كردندى حمل هر دو بر نوع محال بودى چه هيچ موجود محصل مقول بر موجودى ديگر نباشد كه مستفاد بود از او بطريق هو هو بل وجود نوع مقتضى وجود امرى است در عقل كه محتمل او و غير او باشد بر اجمال و مقتضى وجود امرى ديگر كه مفصل و محصل آن امر باشد هم در عقل چه تا آن انسان موجود نبود نه آن حيوان بود كه انسانست و نه آن ناطق و همچنين تا حيوانيت انسان تعقل نكنند نه حمل جسم و نه حمل حساس كه جنس و فصل حيوانند بر انسان تعقل نتوان كرد و بسبب آنك آن جسم و آن حساس كه محمولند بر او مباين حيوانيت او نيستند پس حيوان سبب حمل جسم و حساس بود بر انسان و اگر چه بوجهى ديگر جسم و حساس كه بمثابت ماده و صورت باشند سبب وجود حيوان باشند اما وقوع جسم و حساس بر هر دو باشتراك باشد و از اينجا معلوم شود

359