و مواد شعر جمله كاذب و مواد جدل و مغالطه و خطابت آميخته اما صدق در جدل اكثرى و در مغالطه اقلى و در خطابت متساوى از تحقيق دور است و اين حكم جز در برهان صادق نيست و همچنين آنچه گفته اند مواد برهان از واجبات بود و مواد مغالطه از ممتنعات و مواد سه صنف ديگر از ممكنات اكثرى و اقلى و متساوى بر آن منوال كه در صدق گفتيم هم از تحقيق دور است و اصلا صادق نيست چه اين مواد جمله در برهان واقع باشد چون مطالب از آن جنس بود چنانك بعد از اين معلوم شود و اگر خواهند كه قسمتى كنند مشتمل بر اصناف مبادى مذكور گويند هر قضيه كه مبداء اول قياسى باشد يا مقتضى تصديق بود يا مقتضى تخييل يا هيچ كدام اقتضاء نكند و قسم سيوم در هيچ قياس نيفتد پس مبداء نبود و مقتضى تصديق يا جازم بود يا غالب و جازم يا ضرورى بود يا غير ضرورى و ضرورى يا ظاهرى يا غير ظاهرى و ظاهرى يا بحس تنها بود و آن محسوسات بود يا بمشاركت امرى خارج و آن متواترات بود يا بمشاركت امرى غير خارج و آن مجربات بود و غير ظاهر يا بعقل بود و يا به غير عقل و عقلى يا مجرد عقلى بود و آن اوليات بود و يا باعانت امرى قياسى بود و آنچه باعانت امرى قياسى بود يا اوسطش در عقل مركوز بود يا مستفاد بود و اول قضايائى بود كه قياسش فطرى بود و دوم لا محاله حدسى بود چه اگر مستفاد از قوت فكر بود از مبادى نتواند بود و غير عقلى وهميات بود و جازم غير ضرورى لا محاله مقارن تسليمى بود تام يا غير تام و تام يا بسبب ترويجى باطل بود يا نبود و اول مشبهات بود و دوم يا تسليم جمهور بود يا تسليم قومى خاص يا تسليم شخصى و اول مشهورات مطلق بود و دوم مشهورات محدود و سيم يا آن شخص معاند بود يا نبود و اول وضعيات بود و غير معاند يا معلم بود يا متعلم و اول مقبولات بود و دوم مصادرات و اصول موضوعه و مقارن تسليم غير تام مشهورات ظاهرى و

350