آن قياس بر آن مقدمه باشد مانند كبرى در شكل اول يا مقدمه كلى در اقترانى كه يك مقدمه از او جزوى باشد تا با بطلان آن مقدمه منع قياس اول كرده باشند قياس دوم را قياس مقاومت خوانند و آن مقدمه را كه قياس مقاومت موجه بانتاج مقابلش باشد مقدمه كلى و مقاومت يا بر وجه عناد بود يا بر وجه مناقضت و بر وجه عناد چنان بود كه قياس مقاومت انتاج ضد مقدمه كلى كند و بر وجه مناقضت چنان بود كه انتاج نقيضش كند پس در مقاومت عنادى ضد مقدمه كلى بر وجهى كه موضوعش عامتر بود بگيرند و مقدمه اى كه موضوعش موضوع مقدمه كلى بود و محمولش آنچه موضوع بود در اين ضد با آن تاليف كنند و لا محاله آن تاليف بر هيات شكل اول باشد و انتاج ضد مقدمه كلى كند مثالش اگر مقدمه كلى چنين بود كه هر دو چيز كه متضاد بود علم بهر دو يك علم باشد ضدش بر وجهى كه موضوع عامتر باشد چنين بود كه هيچ دو چيز كه متقابل بود علم بهر دو يك علم نباشد پس اين مقدمه كه هر دو چيز كه متضاد بود مقابل باشند با اين مقدمه تاليف كنند نتيجه دهد كه هيچ دو چيز كه متضاد باشند علم بهر دو يكى نباشد و اين قياس جز بر هيات شكل اول نبود چه اگر مقدمه كلى سالبه باشد انتاج ضدش جز ضرب اول شكل اول نكند و اگر موجبه باشد جز به عكس مقدمات با شكل ديگر نشود و عكس مقدمه در قبول و رواج و بودن بر وضع طبيعى چون اصل نبود و اما مقاومت بر وجه مناقضت چنان بود كه جزوى را كه در تحت موضوع مقدمه كلى باشد و آن حكم از او مسلوب بود بگيرند و يك بار بوجود آن موضوع او را و يك بار بسلب محمولش از او حكم كنند تا قياس بر هيات شكل سيم منتج نقيض مقدمه كلى حاصل آيد مثالش گوئيم سواد و بياض متضادانند و علم بهر دو يك علم نيست

337