حاصل تواند آمد يا نتواند آمد و بر تقدير اول يكى از آن دو مقدمه شرطى بود و ديگر استثنايى اگر قياس استثنايى بود و يا هر دو مقدمه را با يكديگر اشتراك بود بجزوى و با مطلوب بجزوى ديگر اگر قياس اقترانى بود و اگر از تاليف آن دو مقدمه مطلوب حاصل نتواند بود و آن دو مقدمه ضرورى بود در مطلوب قياس مركب باشد و چون دو مقدمه را با مطلوب از سه اشتراك چاره نيست تا منتج باشد يكى اشتراك صغرى با مطلوب در اصغر و ديگر اشتراك كبرى با او در اكبر و سيم اشتراك هر دو مقدمه با يكديگر در اوسط پس هر گاه كه دو مقدمه مفيد اين سه اشتراك باشد مطلوب از آن دو مقدمه حاصل آيد اگر بر هيات ضربى منتج بود و آن قياس لا محاله بسيط بود چنانك گفته آمد اما اگر مفيد اين سه اشتراك نبود حال آن دو مقدمه با مطلوب خالى نبود از آنك يا مفيد دو اشتراك باشد يا مفيد يك اشتراك تنها يا مفيد هيچ اشتراك نباشد و قسم اول دو گونه بود يكى آنك اشتراك ميان يك مقدمه و مطلوب بود و ديگر ميان هر دو مقدمه و دوم آنك هر دو اشتراك ميان يك مقدمه و مطلوب بود و هر دو مقدمه را با يكديگر اشتراك نبود مثال قسم اول اگر مطلوب موجبه كلى بود مانند كل ج ا و اشتراك باصغر بود در يك مقدمه و آن كل ج د بود و ديگر مقدمه كل د ب بود پس حكمى ديگر محذوف بود كه در قياس مذكور يا مضمر بوده باشد تا افادت اشتراك باقى كند و آن اگر يك مقدمه بود كل ب ا باشد و اگر زيادت بود بايد كه از تاليف آن جمله انتاج اين مقدمه لازم آيد مانند كل ب ه فكل ا ه و اشتراك در اصغر بر اين گونه كه گوئيم كل د ج در اين مطلوب منتج نتواند بود و نه نيز اگر مقدمه دوم كه كل ب د باشد بحسب اصول گذشته اما اگر

304