حاصل آيد مثالش اگر اين شخص ضاحك بود ناطق بود و اين شخص يا ناطق بود يا كاتب نبود مىگوييم نتيجه دهد كه گاه بود كه اگر اين شخص ضاحك نبود كاتب نبود چه منفصله را اين متصله لازم است كه اگر اين شخص ناطق نبود كاتب نبود و عكس نقيض صغرى اين است كه اگر اين شخص ناطق نبود ضاحك نبود و از اين دو مقدمه نتيجه مذكور حاصل آيد و بحسب اين بيان انتاج هشت ضرب معلوم شود چه از صغرى لزومى كلى با شش منفصله موجبه شش ضرب حاصل آيد و از صغرى لزومى جزوى با دو منفصله مانع جمع كلى يعنى حقيقى و غير حقيقى دو ضرب ديگر حاصل آيد و از جمله دوازده ضرب كه از اختلاط دو لزومى موجبه يكى كلى و ديگر جزوى با متصلات موجبه باشد چهار ضرب بماند كه منتج نبود سه از جهت آنك اقتران از دو جزوى بود و ضرب باقى كه از لزومى جزوى و مانع خلو كلى باشد از جهت آنك اگر مثلا مانع خلو كلى را ماده چنين بود كه هميشه اين شخص يا حيوان بود يا لا غراب و لزومى جزوى كه با او اضافت كنيم يك بار چنين بود كه اگر اين شخص اسود بود حيوان بود و يك بار چنين كه اگر اين شخص ابيض بود حيوان بود و يك بار چنين كه اگر اين شخص ناعق بود حيوان بود و در مثال اول ميان اصغر و اكبر بعموم و خصوص اختلاف بود و در مثال دوم اصغر در اكبر داخل بود به كلى و در مثال سيوم از او خارج به كلى پس بحسب صورت اقتضاء نتيجه نكند و اما اگر صغرى سالبه لزومى بود حكمش بعينه هم بر اين نسق بود الا آنك بجاى مانع جمع مانع خلو و بجاى مانع خلو مانع جمع باشد و در نتايج هم تفاوتى باشد و ما آن حكم را اعادت كنيم مجرد از امثله گوئيم صغرى لزومى سالبه كلى يا جزوى با كبرى كلى مانع خلو حقيقى يا غير حقيقى متصله ايجابى از عين اصغر و اكبر نتيجه دهد و در كميت تابع صغرى بود و بيانش برد منفصله بود با متصله كه از نقيض اوسط و عين اكبر باشد و تاليفش با موجبه

266