زنگى فرض كنند و گويند هيچ زنگى دايما ابيض نيست و منعكس شود و كبرى به او اضافت كنند نتيجه دهد كه دايما بعض مردمان ناطق نيستند و بلمى ميان اين ضرب و ضربى كه از صغرى دايم موجبه جزوى و كبرى ممكن سالبه كلى باشد فرقى نبود و اين دو ضرب منتج نباشند ببيان لمى به هيچ وجه چه ممكن باتفاق دايم جزوى را محتمل تواند بود پس محتمل باشد كه اصغر و اكبر بذات يكى باشند و غرض از اين تطويل بيان حال آن طريق است و بعد از اين آنچه بر آن واجب باشد تقرير كنيم انشاء الله تعالى اصل دويم وصفيات بايد كه بكيفيت مختلف باشند تا از ايشان نتيجه وصفى آيد بيانش آنست كه وصف اصغر و اكبر چون در اقتضاء وجود اوسط و اقتضاء لا وجودش مختلف باشند متعاند باشند يعنى اتصاف ذات بهر دو وصف كه مقتضى حصول و لا حصول اوسط باشد بهم نتواند بود پس مباينت بسلب ميان آنچه موصوف بود به يكى و آنچه موصوف بود به ديگر در حال وصف لازم آيد مانند كتابت و نوم كه يكى اقتضاء وجود بيدارى كند و ديگر اقتضاء لا وجودش پس موصوف به يكى در حال وصف موصوف به ديگر يك نتواند بود اما اگر يكى اقتضاء وجود اوسط كند و ديگر اقتضاء لا وجودش نكند بلك نه اقتضاء وجود كند و نه اقتضاء لا وجود مانند كتابت و تنفس در مثال مذكور يا هر دو اقتضاء وجود اوسط كند اما يكى بضرورت و ديگرى بى ضرورت مانند كتابت و مشى مثلا مباينت ضرورى ميان هر دو وصف لازم آيد اما معاندت لازم نيايد و مباينت از معاندت عامتر باشد چه يك ذات را صفات متباين نتواند بود كه بعضى اقتضاء وجود چيزى كنند و بعضى نكنند يا بعضى بضرورت اقتضاء وجود آن چيز كنند و بعضى نه بضرورت و همه بهم حاصل باشند پس مقدمات وصفى به شرط اختلاف در كيف منتج نتيجه باشد و در حال اتفاق واجب الانتاج

227