بسلب و در كبرى هم باوسط بر بعضى اكبر مانند اسود يا مفرق بصر خواه بايجاب و خواه بسلب ميان اصغر و اكبر كه هر يكى ملاقى يا مباين جزوىاند از اوسط لا بعينه هم ملاقات ممكن بود چنانك ابيض و مفرق بصر را و هم مباينت چنانك ابيض و اسود را و اما بيان آنك از صغرى سالبه و كبرى جزوى قياس نيايد آنست كه چون در صغرى اصغر از اوسط مسلوب باشد مثلا فرس از كاتب و در كبرى حكم باوسط بر بعض اكبر بود مثلا كاتب بر بعض انسان يا حيوان اصغر را با ديگر بعض اكبر هم ملاقات تواند بود مانند فرس يا حيوان و هم مباينت نيز تواند بود مانند فرس با انسان و اين سه شرط عام است و اما دو شرط خاص و اول آنست كه سلب و جزويت در يك مقدمه جمع نيايد چه اگر يك مقدمه مستجمع اين دو صفت بود مقدمه ديگر جز موجبه كلى تصور نتوان كرد چه اگر سالبه كلى يا جزوى بود قرينه از دو سالبه بوده باشد و اگر موجبه جزوى بود از دو جزوى و فساد هر دو بيان كرده ايم اكنون گوئيم اقتران اين مقدمه با كبرى موجبه كلى هم منتج نباشد چه در صغرى سلب اصغر مانند حيوان از بعض اوسط مانند اسود بيش معلوم نباشد و چون در كبرى اسود كه اوسط است بر اكبر مانند غراب يا قير حمل كنند ممكن بود كه محمول عامتر بود و آن جزو كه ملاقى اكبر بود غير آن جزوى بود كه مباين اصغر بود چنانك در حيوان و قير يا همان جزو بود چنانك در حيوان و غراب و با صغرى موجبه كلى منتج نباشد چه در كبرى سالبه جزوى كه بعضى از اكبر مباين اوسط است شايد كه ديگر بعض هم مباين بود مانند جماد و حيوان و شايد كه ديگر بعض مباين نبود مانند جسم و حيوان و بر تقدير اول اصغر مانند انسان كه در اوسط داخل باشد مباين اكبر بود و بر تقدير دوم ملاقى او باشد و شرط دوم آنست كه چون هر دو مقدمه موجبه باشد صغرى جزوى

207