ماده كه هيچ كاتب لا ضاحك نيست بلا ضرورى عكس نقيض كه بعضى ضاحك كاتب است هم بلا ضرورى است و اگر بجاى كاتب انسان بود اين عكس ضرورى باشد پس عكس نقيض هر يكى از اين دو صنف محتمل ضرورت و لا ضرورت است و از اين جهت گفتيم كه مطلق عام باشد يا ممكن عام و اما بيان آنك عكس نقيض وصفيات هم وصفى بود آنست كه چون گوئيم هيچ كاتب نائم نيست ما دام كه كاتب است در عكس گوئيم بعضى لا نائم كاتب است حصول كاتبى در حال لا نائمى تواند بود نه در حال نوم و نه بى اعتبار هر دو حال و بيان آنك اين عكس مطلق باشد نه دايم مانند اصل آنست كه سلب نائم از كاتب هر چند دايم است بدوام وصف كاتبى اما ايجاب كاتب بر لا نائم دائم نبود بدوام وصف لا نائمى چه لا نائم در همه اوقات لا نائمى كاتب نبود بل در بعضى اوقات باشد و اگر بجاى كاتب مستيقظ باشد ايجابش بر لا نائم در همه اوقات وصف حاصل بود پس عكس مطلق باشد محتمل دوام و لا دوام و بيان آنك لا ضرورت و لا دائم جهت وصف به نسبت با ذات اقتضاء موافقت جهت عكس بحسب ذات و جهت وصف به نسبت با ذات كند آنست كه چون ذات كاتب در حال كاتبى نايم نيست لا دايما در مثال عرفى اخص پس ذات كاتب در بعض اوقات كاتب نبود و ليكن ذات لا نايم همان ذاتست پس نشايد كه دايما كاتب بود و همچنين در آنچه اقتضاء لا ضرورت كند و اين بيان بخلف در سالبه كلى همچنان بود كه در عكس مستوى گفتيم و آنچه نه چنين بود عكس نقيض مطلق عام بود بحسب ذات بيان مذكور و اما سالبه جزوى در همه جهات منعكس بود به عكس نقيض و عكسش حافظ كميت بود و حكمش در جهات همان بود كه در كلى گفته آمد مثالش چون گوئيم

175