پس گوئيم هر دو قضيه از اين شرطيات كه در كم متفقند و در كيف مختلف و در مقدم متشارك و در تالى متناقض چنانك در لوح بازاء يكديگر نهاده ايم متلازم باشند و در مصاحبت يا لزوم متساوى از بهر آنك اگر مقدم يك قضيه اقتضاء مصاحبت مطلق كرده باشد يا تالى در متلازمش سلب مصاحبت مطلق كرده باشد بايراد نقيض تالى و همچنين اگر مقدم يك قضيه اقتضاء لزوم تالى كرده باشد در متلازمش سلب لزوم كرده باشد بايراد نقيض تالى يا اگر اقتضاء اتفاق كرده باشد در متلازمش سلب اتفاق كرده باشد بعد از آن چون حرف سلب بر متلازم در آيد و سلب سلب ايجاد بود قضيه در مصاحبت و لزوم و اتفاق با حال اول شود و همان شود كه در اول بود مثلا اين دو قضيه كه كلما كان كل ا ب فكل ج د و ليس البته اذا كان كل ا ب فليس كل ج د متلازمند اما در مصاحبت از جهت آنك چون در همه اوضاع و احوال كه كل ا ب صادق بود كل ج د هم بحبت او صادق است پس نقيض كل ج د كه ليس كل ج د باشد كاذب باشد پس در هيچ وضع و حال كه كل ا ب صادق بود ليس كل ج د بمصاحبت او صادق نبود و همچنين از ديگر جانب اگر در هيچ وضع و حال كه كل ا ب صادق بود ليس كل ج د بر سبيل مصاحبت او صادق نبود نقيضش صادق بود پس در همه اوضاع و احوال كه كل ا ب صادق بود كل ج د نيز بمصاحبت او صادق بود پس متلازم باشند و اما در لزومى چون در همه احوال از وضع كل ا ب لازم آيد كه كل ج د بود لازم آيد كه ليس كل ج د نبود پس در هيچ حال و وضع كه كل ا ب بود چنين نبود كه ليس يلزم كل ج د بود بل يلزم كل ج د بود و از ديگر جانب بر اين قياس و ببايد دانست كه فرق بود ميان آنك لزوم جزو تالى گيرند و ميان آنك لزوم هيات ربط تالى بر مقدم گيرند چه اگر لزوم جزو تالى گيرند

118