محصله و در مقابلات اين قضايا خصوص و عموم تلازم بر عكس بود يعنى موجبه عدميه خاصتر از معدوليه بود و معدوليه خاصتر از سالبه محصله و سالبه محصله لازم موجبه معدوليه و او لازم موجبه عدميه و منعكس نشود و در عرض هر دو قضيه كه از يك جنسند متناقضانند و اما در قطر موجبه محصله با دو موجبه باقى بر كذب جمع آيند و اين آنجا بود كه زيد معدوم بود و بر صدق نه و سوالب بر صدق جمع آيند هم در آن صورت و بر كذب نه و موجبه محصله با موجبه عدميه بر كذب جمع آيند در چهار صورت و مقابل هر دو بر صدق هم در آن چهار صورت و موجبه معدوليه با سالبه عدميه بر صدق جمع آيند در سه صورت و بر كذب نه و مقابل هر دو بر كذب جمع آيند هم در آن سه صورت و بر صدق نه اين است حال اين قضايا چون موضوع شخصى بود و اما چون موضوع قضيه لفظى كلى باشد صورتهاى مذكور بحسب حصر عقلى سى و دو شود چه اختلاف اقسام مذكور در اشخاص ممكن بود و از اين سى و دو شش بسيط بود و ده ثنايى و ده ثلاثى و پنج رباعى و يكى خماسى و معدوم را با غير معدوم تركيب نتوان كرد پس از بسايط او را باخر همه افكنديم و جمله اين صورتها بتفصيل اين است بسايط ا اشخاص مردم كه در مثال موضوع قضيه فرض كنيم همه دانا ب همه جاهل بجهلى كه ضد علم بود نه عدم علم تنها ج همه متوسط يا مختلط العلم و الجهل د همه به قوت در علم و جهل مانند كودكان ه همه نامستعد علم و جهل را مانند اغبياء و مجانين ثنائيات و بعضى دانا و بعضى جاهل ز بعضى دانا و بعضى متوسط ح بعضى دانا و بعضى به قوت ط بعضى دانا و بعضى نا مستعد ى بعضى جاهل و بعضى متوسط يا بعضى جاهل و بعضى به قوت يب بعضى جاهل و بعضى نامستعد يج بعضى متوسط و بعضى به قوت يد بعضى متوسط و

105