دارند و مشغول شدن به چيزى ديگر بر تعلل حمل كنند پس افتتاح بحاصل جواب و لب دفع بايد كرد و بعد از آن ببيان آن و بايراد استدارجات مشغول شد و در منافرات تصدير پسنديده بود و بر منكر مدح يا هاجى اول تعظيم قبح كند پس تلخيص بمطلوب اين است سخن در تصدير و اما اقتصاص رسم و نشان تصديق باشد و آن ايراد قصه بود كه چه رفته است و چه بوده است و خاص بود بمشاجرات و منافرات چه قصه يا مشتمل بر امرى ماضى بود و خواهند كه آن را بعدل و جور نسبت دهند و يا مشتمل بر امرى حاضر بود و خواهند كه آن را بحسن و قبيح نسبت دهند و در مشاورت چون دلالت بر مصلحتى بمستقبل بود اقتصاص صورت نبندد و اقتصاص معتذر بايد كه بطريق تلطف بود و آميخته بخلقيات و بعد از اقتصاص ايراد بيان بايد كرد تا اقناع حاصل آيد و آن تصديق احكام بود و اما خاتمه جمع و تذكر مطالب بود دفعه بر سبيل وداع چنانك اگر در مشوريات باشد گويد پس آنچه مصلحت دانستم گفتم و بعد از اين راى راى شماست و ايراد تصدير و خاتمه از جهت مستمعان باشد در قول و در كتابت جهت زينت و الا با خصم جز ايراد تصديق متنازع نافع نبود فصل سيوم در اخذ بوجوه و تقرير انواع آن و اما امور خارجى كه از باب اخذ بوجوه بود گفته ايم كه دو نوع است اول آنچه تعلق بهيات لفظ دارد و آن گرانى و سبكى و بلندى و پستى و تيزى و نرمى آواز بود كه مقتضى انفعالات باشد چه خشم را آوازى خاص بود و خوف را آوازى ديگر و همچنين هر حالى را مثلا بلندى و گرانى اقتضاء فخامت كند و پستى و تيزى اقتضاء ضعف و فائده استعمال

580